همانطور که میدانید بحث بر سر نزدیکی جمهوری اسلامی به روسیه و رهبر آن، آقای ولادیمیر پوتین، بسیار زیاد است. بخشی از هموطنان چپ ما، و همچنین طرفداران حزب توده، نه تنها از این نزدیکی استقبال میکنند، بلکه طوری مینویسند، میگویند و رفتار میکنند که گویی آقای پوتین دبیر کّل حزب کمونیست شوروی است، و روسیه نیز همان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی است. آنقدر نیز در این موضع اغراق میکنند که حتی تحمل یک مقالهٔ انتقادی درباره آقای پوتین را ندارند. در مقابل، بخشی از هموطنان، از جناح راست و ماورای راست، مانند سلطنت طلبان گرفته، تا چپهای سابق که بریده اند و حال رو به “قبله” واشنگتن “نماز” میگذارند، و حتی بخشی از اصلاح طلبان، شب و روز به روسیه و آقای پوتین حمله میکنند، و در باره رابطه جمهوری اسلامی با روسیه همانطور صحبت میکنند که اپوزیسیون محمد رضا شاه درباره رابطه رژیم او با آمریکا و بریتانیا میگفت و مینوشت. به گمان من هر دو نگاه اشتباه است.
به گمان من سوال این است: آیا پوتین و روسیه متحد خوبی برای ایران هستند؟ پاسخ به این سوال ساده نیست، و برای جواب دقیق باید چندین جنبه موضوع را در نظر گرفت:
اول، آنچه که واضح است این است که آمریکا و پنتاگون در حال حاضر روسیه و چین را رقیب خود در سطح جهان ارزیابی میکنند، و همانطور که سند استراتژی نظامی جدید پنتاگون که مدتی پیش منتشر شد، ذکر میکرد، هدف آمریکا دیگر “جنگ جهانی بر ضدّ تروریسم” نیست، بلکه مقابله با این دو قدرت جهانی است، بخصوص که ارتش روسیه هم از لحاظ آمادگی و هم از لحاظ سلاحهای تاکتیکی و استراتژیک نه تنها باردیگر با آمریکا قابل مقایسه است، بلکه در برخی از موارد از آن جلو است. به گمان من، یک جهان چند قطبی که در آن آمریکا نتواند یکتازی کند، به سود کشورهایی مانند ایران است. در اوائل دهه ۱۹۹۰ یکی از فرماندهان عالیرتبه نظامی آمریکا گفت که این کشور ۱۰ سال فرصت دارد تا خاورمیانه را تحت کنترل و نفوذ خود درآورد، چون بعد از روسیه دوباره بعنوان یک قدرت جهانی وارد عمل خواهد شد.
دوم، سیاست روسیه درباره خاورمیانه مهم و در رابطه نزدیک با کشور ما است. همانطور که آقای جان کری در سپتامبر ۲۰۱۵ اعتراف کرد، “روسیه فقط زمانی در سوریه مداخله نمود که دمشق در آستانه سقوط و کنترل توسط داعش بود، و روسیه وجود چنین دولت تروریستی را [با توجه به تعداد زیادی تروریست چچنی در سوریه] خطری عمده برای امنیت ملی خود ارزیابی میکرد.” روسیه مانع از سقوط دولت سوریه و کنترل آن کشور توسط داعش شد. رژیم آقای بشار اسد هر چقدر هم بد باشد، از رژیم داعش بسیار بسیار بهتر است. در عین حال روسیه به دعوت دولت سوریه، که هنوز توسط سازمان ملل و شورای امنیت آن به عنوان دولت قانونی سوریه به رسمیت شناخته میشود، به آن کشور نیروی هوایی خودرا فرستاد. به گمان من، مستقل از اینکه با مداخله جمهوری اسلامی در سوریه موافق و یا مخالف باشیم، شکست داعش و دیگر گروههای تروریستی در سوریه، و عدم کنترل آن کشور توسط آنها به سود مصالح و منافع ملی ایران است. به گمان من هر کسی که این موضوع بدیهی را انکار کند، یا درک درستی از شرایط ندارد، و یا مغرض است.
سوم، روسیه با اسرائیل روابط نزدیک دارد. روسیه در برابر تحریکها و تهدیدهای اسرائیل دربرابر ایران واکنشی نشان نمیدهد. روسیه حتی مانع از بمباران مواضع دولت سوریه، متحد خود، و نیروهایهای حامی دولت بشار اسد توسط اسرائیل در سوریه نشده است، در حالیکه اسرائیل دستکم ۱۰۰ بار این مواضع را بمباران کرده است.
چهارم، روسیه همچنین با عربستان سعودی روابط حسنه دارد. البته این کشور حق دارد با هر کشور دیگری روابط خوب داشته باشد، ولی در حالیکه عربستان دائماً در حال توطئه بر ضدّ ایران است، و عربستان مهمترین حامی گروههای تروریستی در سوریه بود و هست که هدف آن سرنگونی دولت بشار اسد، متحد روسیه، بود، این دوستی با عربستان به چه معنی است، بخصوص که عربستان در تولید و فروش نفت با روسیه رقابت تنگا تنگ دارد؟ اگر هدف بیرون آوردن عربستان از مدار آمریکا است، اینکار شدنی و واقع بینانه نیست.
پنجم، روسیه به تمامی قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل درباره تحریم اقتصادی ایران یا رأی مثبت داد، و یا حداکثر رأی ممتنع.
نتیجه ایکه من میگیرم این است: آقای پوتین و روسیه مانند هر دولت دیگری به دنبال منافع خود هستند. دولت روسیه نه برای خلقهای جهان، بلکه برای منافع خود عمل میکند. ایکاش رهبران جمهوری اسلامی نیز همین عقلانیت را در رابطه با اسرائیل، آمریکا، و غیره داشتند. بنا بر این، مستقل از نوع نظام سیاسی حاکم بر ایران، تا زمانیکه سیاست خارجی کشور واقعا مستقل است، سیاست عقلانی این است که در مواردی که روسیه و ایران منافع مشترک دارند، دو دولت با هم همکاری کنند، و در غیر این صورت ایران باید به دنبال منافع و مصالح ملی واقعی خود باشد. اگر بعنوان مثال، نیروهای آمریکا در سوریه به میلیشیاهای شیعه حمله کرد که از دولت سوریه حمایت کردند، آیا روسیه با آن مقابله خواهد کرد؟ از نظر من بسیار بعید است.
این موضوع، البته، پیچیده است. جنبههای دیگری نیز وجود دارند که باید در نظر گرفت. امیدوارم دوستان در این بحث شرکت کنند.