نگام ؛ اقتصادی _ بررسی وضعیت تجارت ایران در یک قرن پیش ، یعنی اواخر دوره قاجار نشان میدهد روسیه و انگلستان مهمترین شرکای تجاری ایران بودهاند و بخش عمده واردات از این دو کشور صورت میگرفت کما اینکه مهمترین خریداران کالاهای ایرانی نیز همسایه شمالی، انگلستان و هند، مستعمره آن روزهای انگلستان بودند.
زهرا علیاکبری
مهمترین کالاهای وارداتی به ایران در اواخر دوره قاجار
در سال 1910 منسوجات پنبه، کله قند و خاکه قند، طلا و نقره شمش ، چای و مسکوکات طلا و نقره ، نخ پنبه، منسوجات پشمی خالص و البته نفت مهمترین اقلام وارداتی به ایران بوده اند.
در این کتاب البته محمد علی جمالزاده انتقادی جدی به مساله واردات را عنوان و تاکید کرده است: ” با کمال تاسف باید اقرار نمود آنانی که می گویند از کاغذ قرآن که دستور آسمانی ماست گرفته تا چلوار کفن اموات خود محتاج خارجیان هستیم عین حقیقت است. و در انجام این فصل یک حقیقت را نباید نهفت و آن اینست که گرمی بازار مصنوعات اروپا که در ظاهر مقبول و قشنگ ولی در حقیقت دشمن پول و مایه ننگ ایران است نباید فقط به بیمایگی نسبت داد بلکه نتیجه فرومایگی اولیا و بزرگان ایران است که یوسف متاع وطن را خوار شمرده و ناسنجیده و مفتون رنگ و بوی ساخته های بیگانه شده و بقول معروف مرغ همسایه را غاز پنداشته و با کمال مباهات و سربلندی عمارات و پارک های خود را به زیورهای کودک فریب خارجه می آرایند و از فرط نادانی دامن دامن زر و سیم مملکت را که دارای قیمت ذاتی و دائمی است در عوض چیزهایی که در اندک زمانی شکسته و دریده و پوسیده و نابود می شوند به خارج می فرستند و هیچ وقت در صدد آن برنیامده اند که خودشان کارخانه برپا کرده و مایتحتاج خود را تدارک کنند. ”
این بحران البته همچنان در عرصه تجارت ایران در قالب واردات کالاخای غیر ضروری به چشم می خورد .
مهمترین اقلام صادراتی از ایران یک قرن پیش
یک قرن پیش مهمترین اقلام صادراتی از ایران را پنبه، میوه، فرش پشمی، مسکوکات طلا و تقره ، برنج، ابریشم در پیله، پوست کار شده، تریاک و صمغ تشکیل می دادند . آنچه جالب توجه است صادرات پنبه و ابریشم به عنوان ماده اولیه و واردات پارچه و منسوجات از خارج است. این آفت همچنان در تجارت ایران مشهود است و بخش عمده ای از صادرات ایران را مواد اولیه و فاقد ارزش افزوده تشکیل می دهد.
مهمترین شرکای ایران
هر چند یک قرن پیش به واسطه نفوذ سیاسی انگلیس و روسیه ، این دو کشور مهمترین شرکای تجاری ایران نیز قلمداد می شدند اما امروزه مهمترین شرکای تجاری ایران چه در بخش واردات و چه در بخش صادرات چین و امارات متحده عربی هستند. اقلام عمده وارداتی نیز غالبا ذرت دامی ، لوبیای سویا، وسایل نقلیه موتوری ، قطعات خودرو و برنج است.
در عین حال مهمترین اقلام صادراتی از ایران در حال حاضر میعانات گازی ، روغن های سبک و فرآورده های جز بنزین، گازهای طبیعی ، پروپان مایه شده و گازیهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده تشکیل می دهد .
نکته اینجاست که نفت صد سال پیش در فهرست اقلام وارداتی به ایران جای داشت اما امروزه بنیان های اقتصاد ایران بر پایه صادرات نفت استوار است و کاهش وابستگی به نفت از دغدغه های جدی دولت ها در ایران تلقی می شود.