پایگاه خبری / تحلیلی نگام _ ۲۴۵ روز پس از سرنگون کردن هواپیمای غیرنظامی اوکراینی با ۱۷۶ مسافر و خدمه توسط موشکهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آسمان تهران، دو شکایت جمعی از سوی خانوادههای قربانیان در دادگاههای کانادا علیه دولت جمهوری اسلامی، آیتالله «علی خامنهای» و جمعی از فرماندهان ارشد سپاه به جریان افتاده است.
پرواز شمارهٔ ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بینالمللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کییف بود که هدف شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفته و ساقط شد. این هواپیما در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بینالمللی امام خمینی هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند. ایران بلافاصله علت سقوط را نقص فنی اعلام کرد. در مقابل کارشناسان بنابر شواهد فرضیه برخورد موشک را مطرح کردند. اما ایران برخورد هرگونه موشک به این هواپیما را انکار کرد.سپس در همان روز، ابوالفضل شکارچی، سخنگوی نیروهای مسلح ایران، این ادعا را «دروغ محض» خواند و تأکید کرد که «این موضوع توسط خط نفاق به نفع آمریکاییها دنبال میشود و توطئهای دیگر در حوزهٔ جنگ روانی» است. در روز بعد، مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهوارههای شناسایی مادون قرمز مستقر در فضا با اطمینان شلیک و نزدیک شدن دو موشک سطح به هوا به بدنهٔ هواپیما را نشان میدهد. مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکاییها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند و نخستوزیر کانادا، جاستین ترودو، اظهار داشت شواهد نشان میدهد که این هواپیما توسط یک موشک ایرانی ساقط شدهاست. نیویورکتایمز با بررسی یکی از فیلمهای منتشر شده در شبکههای مجازی که لحظهٔ برخود موشک به هواپیما را نشان میداد، صحت آن را با نظر کارشناسان خود تأیید کرد.
آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کردهاست. سخنگوی دولت ایران اما بیدرنگ با انتشار بیانیهای هرگونه برخورد موشک را تکذیب کرد و آن را «عملیات روانی دولت آمریکا» عنوان کرد.در رسانههای رسمی و خبری در ایران نیز، کارشناسان، تحلیلگران و عدهای تحت عنوان متخصصان هوافضا، احتمال شلیک موشک به هواپیما را «یک شایعه»، «دروغ»، «شیادی آمریکا»، «جنگ روانی» و «سناریوسازی دروغین غرب» توسط «دشمنان»، «معاندین» و «ضدانقلاب» برای «دشمنی»، «به حاشیه بردن حمله به پادگان عین الاسد» یا «تلاش شرکت بوئینگ برای جلوگیری از سقوط سهام و سرپوشی بر روی مشکلات فنی هواپیمای خود» معرفی کردند و احتمال شلیک پدافند و همچنین سقوط هواپیما با این شلیک را از لحاظ علمی رد کردند.روز ۲۰ دی نیز، خبرگزاری نسیم، نزدیک به سپاه پاسداران، براساس «منابع آگاه خود» در فرودگاه امام خمینی و «طبق فرم موجود اجازهٔ پرواز» اعلام کرد که در شب حادثه هواپیما دچار اشکال فنی بوده و مهندس ایرانی که پیشبینی حادثه را میکرده اجازهٔ پرواز را نداده بود، اما مهندس اوکراینی ایرلاین مخالف کردهاست و از این رو «فقط همان موتور هواپیما آتش گرفتهاست.»
حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، در تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین برای رفع اتهامها از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد.ایران همچنین از همهٔ کشورهای مرتبط به موضوع دعوت کرد در تحقیقات حضور داشته باشند. با وجود درگیری نظامی، ایران حتی از آمریکا نیز برای حضور در تحقیقات دعوت کرد که در پی آن هیئت ملی ایمنی حمل و نقل آمریکا بامداد جمعه ۲۰ دی ماه در بیانیهای اعلام کرد که در تحقیقات مربوط به سقوط این هواپیما حضور خواهد داشت.
با وجود تحلیلها و خبرسازیهای مختلف، همچنین پنهانکاریها و تکذیبهای متوالی، در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد. دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری، در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شیء پرنده» اعلام شدهاست.
در تاریخ ۱۳ بهمن، خبرگزاری اطلاعات و اخبار مستقل اوکراین، یونیان، اقدام به انتشار مکالمات برج مراقبت فرودگاه تهران در روز ساقط شدن هواپیمای اوکراینی کردهاست که براساس آن برج مراقبت از طریق خلبان پرواز «آسمان» در جریان شلیک موشک و ساقط شدن هواپیمای اوکراینی قرار گرفته بود.
روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸ دانشجویان و مردم معترض برابر دانشگاههای امیرکبیر و شریف تهران در اعتراض به حادثه شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافری اوکراین و پنهانکاری مقامات جمهوری اسلامی دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغگویی» و «پنهانکاری» مسئولان حکومت شعار دادند و خواستار استعفای علی خامنهای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند.
مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند.
زلنسکی رئیسجمهور اوکراین طی مصاحبهای در ۲ تیر ۱۳۹۹ اعلام کرد که چنانچه ایران به این تعهدات عمل نکند، موضوع را به دیوان بینالمللی دادگستری خواهد برد.
شکایتها از علی خامنهای و جمعی از فرماندهان ارشد سپاه چند روز پس از سرنگون کردن هواپیما، در یکی از دادگاههای انتاریو ثبت شده اما به گفته مقامهای قضایی کانادا، به دلیل شیوع ویروس کرونا مقدمات به جریان افتادن آنها به تاخیر خورده بودند.
یکی از این شکایتها با عنوان «عمل تروریستی ساقط کردن هواپیمای غیرنظامی»، بر اساس قانون کانادایی «عدالت برای قربانیان تروریسم» به صورت دسته جمعی تنظیم شده است.
کانادا دولت جمهوری اسلامی را «حامی تروریسم» شناسایی و مصونیتهای سیاسی و دولتی ایران را لغو کرده است. به همین دلیل، مقامهای ارشد حکومتی ایران را قابل محاکمه در دادگاههای کانادا میداند.
به محض طرح دعوایی علیه مقامهای یک دولت خارجی، دولت کانادا موظف است به نمایندگی از دادگاه، موضوع را به اطلاع افراد و نهادهایی که از آنها شکایت شده است، برساند.
بر اساس گزارش «روزنامه نشنالپست» کانادا، یک مقام عالیرتبه وزارت خارجه این کشور در نامهای که تاریخ اول سپتامبر (یازدهم شهریور) را دارد، موضوع این شکایت را به وزارت امور خارجه ایران اطلاع داده است.
نبود رابطه سیاسی بین ایران و کانادا و تعطیلی سفارتخانه دو کشور، به غیر از شیوع ویروس کرونا، ظاهرا دلایل دیگری در تاخیر اطلاعرسانی این شکایت به مقامهای ایران بودهاند.
در حالی که دولت کانادا سرگرم یافتن راهی برای ارسال این نامه بود، وکیل یکی از این شکایتهای گروهی گفته است پیش از اقدام دولت کانادا، از طریق ایمیل شکایت موکلانش را به اطلاع افرادی که از آنها شکایت شده، رسانده است که در میان آنها، افرادی از ردههای فرماندهی سپاه پاسداران قرار دارند.
بر اساس گفته یکی از وکلا، نسخهای از دادخواستی که در آن از آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی هم شکایت شده، از طریق ایمیل به دفتر وی ارسال و رسید آن نیز دریافت شده است.
همچنین نسخهای از دادخواست را برای سفارتخانههای جمهوری اسلامی در استرالیا و انگلیس هم ارسال و رسید آن دریافت کردهاند.
هدف از این کار، اطمینان از اطلاع داشتن افرادی است که از آنها شکایت شده است. این حق برای افراد وجود دارد که با حضور در دادگاه یا اعزام نماینده و وکیل، از خود دفاع کنند. بر اساس گزارشها، انتظار میرود جلسات دادگاه در ماه اکتبر (بین مهر و آبان امسال) آغاز شود.
رویه جمهوری اسلامی، حضور پیدا کردن در دادگاههای خارجی نیست. به احتمال فراوان، نمایندهای از سوی دولت، آیتالله خامنهای یا فرماندهان سپاه در این دادگاه حاضر نخواهد شد. در موارد پیشین، زمانی که رای دادگاهی در امریکا در مراحل تجدیدنظر علیه دولت ایران بود، حکومت ایران با استخدام وکیل تلاش میکرد رای نهایی را به نفع خود تغییر دهد یا در دیوان عالی جلوی اجرای آن را بگیرد.
بیشتر مواردی که دولت و مقامهای حکومتی ایران در دادگاههای امریکا به طور غیابی محاکمه و محکوم شده، مربوط به موارد حمایت از گروههایی همچون «حزبالله» لبنان و «جهاد اسلامی» فلسطین بودهاند. اما محاکمه دولت، رهبر جمهوری اسلامی و فرماندهان ارشد سپاه در کانادا امری بی سابقه در ۴۱ ساله عمر نظام حاکم بر ایران است.
هواپیمای غیرنظامی اوکراین روز ۱۸ دی ماه ۱۳۹۸، لحظاتی پس از بلند شدن از زمین، در آسمان تهران هدف دو فروند موشک سپاه قرار گرفت و همه مسافران و خدمه آن در دم کشته شدند. این سرنگونی ساعاتی پس از حمله موشکی سپاه به پایگاه هوایی امریکا در خاک عراق و در پاسخ به کشته شدن «قاسم سلیمانی»، فرمانده نیروی «قدس»، شاخه برون مرزی سپاه توسط حمله هوایی امریکا در فرودگاه بغداد رخ داد.
«امیرعلی حاجیزاده»، فرمانده نیروی هوافضای سپاه و مسوول عملیات موشکزنی به پایگاه امریکایی گفته بود مقامهای ایرانی پس از پرتاب موشک، در انتظار پاسخ نظامی ایالات متحده بودند: «اما بنا بر ملاحظاتی از بستن آسمان کشور خودداری شد.»
جمهوری اسلامی پاسخ مناسبی به ابهامات موجود درباره دلایل نبستن آسمان کشور در زمانی که احتمال خطر حمله نظامی وجود داشته، نداده و فوری نسبت به پاکسازی محل سقوط بر خلاف تعهد بینالمللی عمل و سه روز هم ساقط کردن این هواپیما را انکار کرده است. به همین دلیل، این فرضیه مطرح است که با این اقدامات، در صدد بوده از هواپیماهای غیرنظامی مسافری به عنوان سپر انسانی در برابر حمله امریکا استفاده کند که یک عمل غیرقانونی و جرم بینالمللی است.
امیرعلی حاجیزاده پیشتر گفته بود که همان روز احتمال حمله موشکی امریکا به مقر رهبری آیتالله خامنهای وجود داشته است اما با جمع کردن شهروندان ایرانی، تصمیم به پخش مستقیم سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی از تلویزیون گرفتند و با این کار، احتمال حمله امریکا خنثی شد.
این اظهارات، مستند مهمی در دادگاه در استفاده از سپر انسانی است که میتواند به محکومیت مقامهای جمهوری اسلامی منجر شود.