پایگاه خبری / تحلیلی نگام _ هشتم آذر ۱۳۷۸: ۲۱ سال پیش در چنین روزی جعفر شهری در تهران درگذشت. مینوشت و میگفت: “سیگار پشت چایی، چایی پشت سیگار”.
جعفر شهریباف در سال ۱۲۹۳ در تهران زاده شد.
پدرش بازاری بود و خانواده پرجمعیتی داشت: “از بزرگی و سرپرستی فقط تنبیه و توبیخ و زجر و شکنجه را آموخته بود. از سرپرستی و خواجگی تنها کینهتوزی و انتقام را یاد گرفته بود”.
۱۱ ساله بود که پدر و مادرش از هم جدا شدند و او از دبستان بازماند تا با شاگردی در کارهای “زرگری، حلبیسازی، خشکهپزی، سلمانی، خانهشاگردی، بقالی، نقاشی، خیاطی، قصابی و کبابی”، کمکهزینه خانواده باشد:
“اگر قصابی کثیف بود، کبابی به مراتب کثیفتر و نکبتبارتر از آن بود. مادرم میگفت، بوی کثافات سیراب شیردانیها را میدهم”.
او اگرچه سه سال بیشتر به مدرسه نرفت، اما یک دم از خواندن و بعدها نوشتن غافل نبود. نخست گاهی شعری میگفت و میخواست از سعدی پیروی کند ولی پس از چندی به نثر روی آورد تجربههایی که در شغلهای گوناگون کرده بود را یادداشت میکرد.
۳۶ ساله بود که نوشتن ماندگارترین اثرش “طهران قدیم” را آغاز کرد و آن را پس از ۲۸ سال به پایان رساند. این اثر که شرح مفصلی از مکانها، مراسم، خوراکها، بازیها و زبان مردم تهران پایان روزگار قاجار و آغاز دودمان پهلوی است، در ۵ جلد منتشر شد:
“مجموعهای مستخرج از دیدهها و شنیدهها و محفوظات و ملموسات خویش، از طهران طفولیت، طهران قبل از ظهور پهلوی، اطلاعاتی تنها قائم به ذات خود حقیر با اصالت و بکارت و صداقت تمام، بدون قرض و کمک و دریوزه از این و آن است”.
۵۱ ساله بود که نخستین اثرش “حاجی در فرنگ” را چاپ کرد و خرافات آیینی را به چالش کشید.
۱۰ سال پس از انتشار “طهران قدیم”، “تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم” را نوشت که فرهنگ و روابط اجتماعی و شیوه کسب و کار مردم تهران سالهای پایانی دوره قاجار است و نویسنده آن را از کتاب “احصائیه بلدیه سال ۱۳۰۱” برگرفته است.
آثار او پر از اصطلاحات و ضربالمثلهای مردم کوچه و بازار است و گاه باورهای این قشر را هم بازتاب میدهد به ویژه در سراسر کتاب شش جلدیاش در آنجا که زیر هر کاسهای نیمکاسهای یا دست پنهان انگلیس را میبیند.
“شکر تلخ”، “گزنه” و “قلم سرنوشت” داستانهای زندگی نویسنده به هنگام کودکی، نوجوانی و میانسالیاند و جز این “قند و نمک” را گردآوری کرده که ضربالمثلهای رایج در تهران را شرح میدهند.
جعفر شهری در ۸۵ سالگی در زادگاهش درگذشت.