رئیس قوه قضائیه ایران روز دوشنبه 16 اسفند ماه به مناسبت نوروز 96 بخشنامه اعطای مرخصی نوروزی به زندانیان را به کلیه واحدهای قضایی و دادسراهای سراسر کشور ابلاع کرد . در این بخشنامه امده ” به مناسبت فرارسيدن سال نو هجری شمسی و با توجه به آثار مثبت و سازنده حضور زندانيان در كنار خانواده و به منظور نيل به اهداف عالی در بازسازی اجتماعی و اخلاقی زندانيان و نيز برقراری روابط عاطفی بين زندانيان و اعضای خانواده آنها مقتضی است به زندانيان محكوم با رعايت شرايط مقرر در این بخشنامه و اخذ تامين مناسب ١٥ روز مرخصي داده شود، اين مرخصی به مدت ١٥ روز نيز قابل تمديد خواهد بود. “
در این بخشنامه مرخصی نوروزی زندانیان درسه بخش ، برای مرخصی زندانیان محکوم به حبس ، زندانیانی که صرفاً به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برند ونیز برای زندانیانی که به لحاظ عجز از پرداخت دیه در جرائم غیر عمد بازداشت هستند وهمچنین دارندگان محکومیت های مالی ، به مدت ۱۵ روز صادر شده است. که علاوه بر ۱۵ روز، مدت مرخصی برای برخی از زندانیان به مدت ۱۵ روز دیگر قابل تمدید خواهد بود.
الف : مرخصی نوروزی زندانيان محكوم به حبس:
طبق این بخشنامه ۵ گروه از زندانیان محکوم به حبس شامل محكومين به حبس ابد به شرط تحمل حداقل ٥ سال حبس ، محكومين به حبس بيش از ١٠ سال به شرط تحمل حداقل يك سال حبس ، محکومین به حبس از 5 تا 10 سال به شرط تحمل 6 ماه حبس ، محکومین به حبس از یکسال تا 5 سال به شرط تحمل حداقل دوماه حبس ، محکومین به حبس کمتر از یکسال به شرط تحمل حداقل یکماه حبس ، مشمول این بخش از مرخصی ها خواهند بود. البته بر اساس این بخشنامه به محکومین به حبس یا حبس وجزای نقدی که باقی مانده محکومیت آنها کمتر از 6 ماه باشد مرخصی منتهی به آزادی اعطا می شود.
ب – مرخصی نوروزی زندانیان محکوم به جزای نقدی :
در بخش دیگر در خصوص زندانیانی که صرفاً به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برند طبق این بخشنامه محکومین به جزای نقدی که باقی مانده محکومیت آنها بیش از یکصد و بیست میلیون ریال باشد به شرط تحمل حداقل دو ماه حبس ومحکومین به جزای نقدی که باقی مانده محکومیت آنها بیش از 70 میلیون ریال تا یکصد و بیست میلیون ریال باشد به شرط تحمل حداقل یکماه حبس مشمول مرخصی خواهند بود. همچنین به محکومین به جزای نقدی که باقی مانده محکومیت آنها تا 70 میلیون ریال باشد نیز مرخصی منتهی به آزادی اعطا می شود.
ج- مرخصی نوروزی محکومین جرائم غیر عمدی و محکومین مالی:
زندانیانی که به لحاظ عجز از پرداخت دیه در جرائم غیر عمد بازداشت هستند وهمچنین دارندگان محکومیت های مالی ، صرف نظر از مدت اقامت در زندان از مرخصی موضوع این بخشنامه برخودار خواهند بود.
د- محکومین محروم از مرخصی نوروزی :
بر اساس این بخشنامه زندانیان سیاسی و عقیدتی تحت عنوان محکومین به جرائم اقدام علیه امنیت کشور از مرخصی نوروزی محروم خواهند بود زیرا به روال بخشنامه های سابق در این بخشنامه نیز مستند به ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، محکومین جرائم سرقت های مسلحانه و مقرون به آزار ،جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم ربایی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دایر کردن مراکز فساد و فحشا، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی ، قاچاق مشروبات الکی ، محکومین به قصاص و اعدام و حدود شرعی، محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم،محکومینی که به شرارت مشهورند، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردانها از مرخصی نوروزی محروم خواهند بود . همچنین محکومینی که اخلاق و رفتار آنها در زندان به گونه ای بوده که بنا به نظر دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری یا رئیس زندان یا شورای طبقه بندی شایستگی برخورداری از مرخصی را ندارند نیز خارج ازشمول این بخشنامه می باشند .
اعطای مرخصی نوروزی به زندانیان طبق بخشنامه رئیس قوه قضاییه در حالی صورت میگیرد که طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، شرایط عمومی اعطای مرخصی به زندانیان عبارت است از سپری نمودن مدت معینی از دوران محکومیت و نیز کسب حداقل ۲۰۰ امتیاز برای هر نوبت مرخصی با توجه به معیارهای مندرج در ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ،
البته کلیه محکومین به استثنای مشمولین ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) بدون لحاظ شرایط عمومی اعطای مرخصی از یک نوبت مرخصی بهرهمند میگردند. همچنین محکومینی که بنا به تشخیص پزشک زندان نیاز به بستری شدن در مراکز درمانی خارج از زندان را دارند بدون در نظر گرفتن شرایط عمومی اعطای مرخصی میتوانند برای یک دوره معالجه، جهت بستریشدن از مرخصی استفاده نمایند و در صورت نیاز به ادامه بستری بیش از یک ماه بنا به تشخیص بیمارستان و تائید پزشکی قانونی قابل تمدید است
اعطای مرخصی به محکومین، موکول به تصویب شورای طبقه بندی زندان و اخذ تأمین مناسب توسط مقام قضایی مربوطه میباشد. دادستان محل و یا رئیس حوزه قضایی بخش که عهدهدار وظایف دادستان میباشد نیز میتوانند با رعایت شرایط پیشبینی شده درائین نامه اجرایی سازمان زندانها با اخذ تأمین مناسب رأساً نسبت به اعطای مرخصی اقدام نمایند. اخذ تأمین و اقدامات مربوط به آن با التفات به رأی وحدت رویه شماره ۶۸۰ مورخ ۲۵/۵/۱۳۸۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور از هر حیث تابع احکام مربوط به قرارهای تأمین در قانون آئین دادرسی کیفری میباشد.
با این حال زندانیان سیاسی و عقیدتی نه تنها از مرخصی نوروزی بعنوان یک مرخصی ویژه و فوق العاده محروم هستند بلکه تحت عنوان محکومین به جرائم اقدام علیه امنیت کشور از شمول شرایط عمومی اعطای مرخصی نیزمستثنی میباشند زیرا بر اساس ماده 221 ائین نامه اجرایی سازمان زندانها محکومین زیر از شمول شرایط عمومی اعطای مرخصی مستثنی میباشند:
الف ـ محکومین جرائم سرقت مسلحانه و یا مقرون به آزار، ربودن مال دیگری از طریق کیف زنی، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم ربائی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دائرکردن مراکز فساد و فحشاء، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی، ورود، تولید، توزیع و فروش مشروبات الکلی، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردانها. ( منظور از قاچاق عمده مواد مخدر و روانگردانها مواردی است که مجازات قانونی جرم حبس ابد یا اعدام باشد. ) ب ـ محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم. ج ـ محکومینی که به شرارت مشهورند. د ـ محکومین به قصاص و اعدام.
البته بر اساس ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، محکومین موضوع ماده 221 به جز محکومین به قصاص و اعدام ، پس از تحمل ۲/۱ (یک دوم) از مدت محکومیت خود با تائید دادستان مربوط میتوانند از مرخصی استفاده نمایند. همچنین مدت تحمل اولیه در مورد محکومین به حبس ابدی که مشمول ماده ۲۲۱ میباشند معادل ۱۰ سال خواهد بود. بنابراین طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، زندانیان سیاسی نه با تصویب شورای طبقه بندی زندان بلکه تنها با تائید دادستان و پس از تحمل ۲/۱ (یک دوم) از مدت محکومیت و در صورت محکومیت به حبس ابد پس از تحمل 10 سال از مدت محکومیت مشمول شرایط اعطای مرخصی میگردند . در هر صورت موافقت دادستان شرط اصلی اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی می باشد .
همچنین محکومین موضوع ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها از جمله زندانیان سیاسی در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) از مرخصی محروم خواهند بود . البته این زندانیان درمواقع اضطراری یا خاص با موافقت دادستان می توانند از یک نوبت مرخصی بهرهمند شوند.زیرا مطابق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، زندانیان محکومی که به هر دلیل واجد شرایط لازم برای برخورداری از مرخصی نباشند در مواقع اضطراری و یا خاص به پیشنهاد شورای طبقه بندی و موافقت دادستان محل میتوانند از یک نوبت مرخصی بهرهمند شوند. همچنین در مواقع اضطراری و بروز حوادث غیرمترقبه متهمین و محکومینی (که واجد شرایط اعطای مرخصی نمیباشند) میتوانند بنا به تشخیص شورای طبقه بندی و موافقت قاضی مجری حکم یا رئیس حوزه قضایی و یا مقام بازداشتکننده حداکثر بهمدت ۱۲ ساعت در روز به صورت تحتالحفظ به مرخصی اعزام گردند.
در هر صورت مدت مرخصی زندانیان جزء مدت محکومیت آنان محسوب گردیده، لیکن در صورت غیبت، ایام غیبت جزء مدت محکومیت احتساب نمیگردد و چنانچه زندانی پس از اعطای مرخصی غیبت نماید یا در حین مرخصی و یا اشتغال خارج از زندان مرتکب جرم عمدی میشوند علاوه بر مجازات قانونی برای مدت معینی از مرخصی محروم خواهد شد و در صورتی که زندانی پس از پایان مرخصی به زندان مراجعت ننماید و توسط مأمورین دستگیر و تحویل زندان شود تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد. همچنین در صورتی که زندانی در خاتمه مدت مرخصی به زندان مراجعه ننماید، و تعقیب و دستگیری وی نیز به نتیجه ای نرسد با گزارش رئیس زندان ، مقام قضایی اقدام به ضبط تأمین مأخوذه خواهد کرد .
با این حال علی رغم پیش بینی شرایط اعطای مرخصی به زندانیان در ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، اعطای مرخصی به زندانیان بر اساس این ائین نامه به عنوان یک حق تلقی نمیگردد و زندانیان طبق این ائین نامه در خصوص اعطای مرخصی نمی توانند ادعایی داشته باشند، موضوعی که علاوه بر مخالفت با سیاست ترمیمی مندرج در ماده 213 ائین نامه اجرایی سازمان زندانها که به منظور اصلاح مجرمین در نظر گرفته شده ، با اصل شخصی بودن مجازاتها نیز در مغایرت است زیرا عدم اعطای مرخصی به زندانیان نه تنها موجب تضییع حقوق انسانی زندانی می گردد بلکه به نوعی خانواده زندانی را نیز مورد مجازات قرار میدهد .