✍️هادی خسروشاهين
رافائل گروسی پس از ديدار با محمد جواد ظريف و علي اكبر صالحی ايران را ترک كرد و اگر اتفاق خاصی نيفتد ايران پنجم اسفندماه تعليق پروتكل الحاقی را عملياتی خواهد كرد.اساسا سفر گروسی به تهران مذاكره در مورد خروج يا عدم خروج ايران از پروتكل الحاقی نبود بلكه در مورد چگونگی انجام آن بود.به عبارت ديگر تهران می خواست در اين سفر روابط خود را در دوره جديد با آژانس بازتعريف كند و در اين حال خروج از پروتكل الحاقی را به شكل مديريت شده و باكمترين هزينه به پيش ببرد و در عين حال راه را برای مذاكرات آتی كاملا مسدود نكند.
از طرف ديگر اجرای پروتكل در پنجم اسفندماه به اين معنی است كه ايران هنوز سيگنال مهمی در مورد تعليق يا كاهش تحريم ها از طرف آمريكايی دريافت نكرده است.بنابراين ايران و آمريكا هنوز از يك نقطه تعادلی برای بازگشت به برجام فاصله دارند چرا كه طرف آمريكايی تصور می كند در صورت بازگشت به برجام در شرايطی كه ايران غنی سازی ٢٠درصد می كند و تعهدات مبتنی بر پروتكل الحاقی را عملياتي خواهد كرد؛منجر به ارسال سيگنال های اشتباه به طرف ايرانی خواهد شد.
برداشت مقامات امريكايی اين است كه هرگونه تعليق يا كاهش تحريم ها در اين مرحله به اين مساله منجر خواهد شد كه ايران علاوه بر تعليق كليه تحريم های ثانويه در حوزه هسته ای ،پرداخت غرامت برای عدم اجرای برنامه جامع اقدام مشترک در دوره ترامپ،حذف مكانيسم ماشه و لغو تحريم های غير هسته ای را نيز طلب كند.
در مقابل طرف ايرانی نيز بر اين باور است كه هرگونه انعطاف پذيری در اين مقطع زمانی منجر به اين خواهد شد كه آمريكا از تعليق كليه تحريم ها بر اساس تعهدات برجامی خود صرف نظر كند و بخشی از تحريم ها را برای اصلاح برجام و حتی نقش منطقه ای و برنامه موشكی حفظ كند.در چنين شرايطی انتظار بازگشت آمريكا به برجام تا پايان ماه مارس دور از ذهن به نظر می رسد.
در اين مرحله حداكثر انتظاری كه می توان داشت فعال كردن ساز و كار اينستكس و كانال سوئيس خواهد بود.يعنی ايالات متحده بدون اينكه به شاكله اصلی تحريم ها دست بزند؛ در قالب موافقت با درخواست ايران براي دريافت وام از صندوق ؛واگذاری برخی معافيت ها برای خريد نفت از ايران و آزادسازی بخشی از پول های بلوكه شده در خارج اين دو ساز و كار مالی و تجاری را تقويت خواهد كرد تا در مقابل ايران نيز غنی سازی ٢٠درصد و تعليق پروتكل الحاقی را تداوم ندهد.
پس از عبور از اين مرحله آمريكا امادگی خواهد داشت اعلاميه رسمی بازگشت به برجام را صادر كند.اين اعلاميه احتمالا با ماههای آوريل و می مصادف خواهد شد.اما تازه كار در اينجا شروع می شود ؛يعنی طرفين بايد بر سر جدول زمانی بازگشت به تعهدات خود به توافق برسند.
بااين حال مسيری كه ايران به تازگی آغاز كرده است؛خطراتی را هم در بردارد.اگر ايران نتواند پروسه جديد را به خوبی مديريت كند(نه همكاری كامل با آژانس و نه قطع كامل اين همكاری)شاهد روندهای بازگشت پذير خواهيم بود.يعنی تصاعد تنش و بحران،فعال كردن بند ماشه توسط كشورهای اروپايی و همراهی چين و روسيه با خواسته های غرب.بنابراين ايران در اين مقطع زمانی بايد با ظرافت و كاملا ماهرانه استراتژی جديد اش را پيش ببرد.
هدف ايران از اين استراتژی سرعت دادن به لغو تحريم ها است نه برهم زدن بازي ؛بنابراين اين پروسه دائما بايد مورد نظارت و رصد قرار گيرد تا از اهداف اوليه خود دور نشود.در شرايط فعلی آمريكای بايدن هنوز به تحريم های خود به مثابه سرمايه ارزشمند برای بالانس كردن فشارهای ايران در آينده می نگرد و ايران نيز تقريبا همين نگاه را به برنامه هسته ای خود دارد.بنابراين برای بازگشت طرفين به برجام بايد حداقل دو تا سه ماه ديگر صبر كرد.
البته موضوع انتخابات ايران نيز می تواند در اين ميان زمان رسيدن دو طرف به نقطه تعادلی در مذاكرات را به تعويق بيندازد.فراموش نكنيم كه در سياست خارجی كشورها دو محيط داخلی و خارجی بسيار تعيين كننده هستند و همپای توجه به متغيرها و مولفه های خارجی بايد به مولفه های داخلی نيز توجه كرد.اين الگويی است كه سالها پيش مرحوم پروفسور روح الله رمضانی استاد فقيد دانشگاه ويرجينيا پيش رويمان گذاشت.
الگوی تعامل سه جانبه پويايی كه ماحصل كنش و واكنش سياست خارجی و موقعيت داخلی و خارجی در كشورهای در حال توسعه است.ايران در آستانه انتخابات، محيط داخلی ما را می سازد و بطور طبيعی رقابت های سياسی كنش ها و تعاملات ما در محيط سياست خارجی را متاثر خواهد كرد./مطالعات ایران