پایگاه خبری / تحلیلی نگام_تحلیلگران و کارشناسان ترکیهای مسائل سیاست داخلی و خارجی ایران سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری این کشور را زیر ذرهبین قرار دادند. شاهین دمیر خبرنگار خبرگزاری آناتولی در همین رابطه گزارش تفصیلی تهیه کرده است که در ادامه می خوانید.
مردم ایران روز جمعه 28 خردادماه 1400 (18 ژوئن 2021) برای شرکت در انتخابات سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری پای صندوق رای خواهند رفت.
اگر چه انتخابات میان دورهای خبرگان رهبری، مجلس و شورای اسلامی ایران نیز همزمان با آن برگزار خواهند شد، اما تمرکز افکار عمومی عمدتا بر روی این پرسش که «رئیس جمهور آینده ایران چه کسی میشود؟»، است.
در این زمینه اساتید دانشگاهی و تحلیلگران ترکیهای سیاست داخلی و خارجی ایران طی یادداشتهای ویژه برای بخش فارسی خبرگزاری آناتولی به بررسی فرآیند انتخابات ریاست جمهوری این کشور و نتایج احتمالی آن پرداختند.
– طبق پیش بینیها انتخابات با مشارکت کم برگزار شده و با پیروزی ابراهیم رئیسی پایان خواهد یافت
دکتر حقی اویغور نایب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا «ایرام»، در این زمینه به رد صلاحیتهای گسترده نامزدهای انتخابات مذکور اشاره و تاکید کرد: رد صلاحیت شخصی مانند علی لاریجانی که در چهل سال گذشته در راس مهمترین و حساسترین نهادهای نظام خدمت کرده و همچنین اظهارات برخی مقامات مبنی بر اینکه «ما نگران حضور مشارکت مردم در انتخابات نیستیم، این مشارکت حتی اگر در سطح 30 درصد هم باقی بماند، باز مشکلی پیش نخواهد آمد»، موضوع قابل توجهی است. زیرا اگرچه مدتهاست اصلاح طلبان از صحنه قدرت سیاسی حذف شدهاند، اما حذف محور رفسنجانی-روحانی-لاریجانی از سیاست ایران مفهوم متفاوتی دارد.
اویغور با بیان این که حذفهای گسترده در روند انتخابات و در نتیجه کاهش میزان مشارکت، دلایل مشخصتری دارد، تصریح کرد: مهمترین این موارد، مرحله گذار به دورهای است که به عنوان «مرحله دوم انقلاب» تعریف می شود. این موضوع که کاندیدای اصلی انتخابات، یعنی ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه فقط یک رئیس جمهور عادی نخواهد بود، بلکه برعکس، او فردی است که برای به دست گرفتن سکان رهبری انقلاب پس از خامنهای آماده میشود، سناریویی است که مدتهاست در ایران بر سر زبانها است.
این تحلیلگر سیاست داخلی و خارجی ایران تصریح کرد: بر اساس سناریویی دیگر، آیت الله خامنهای رهبر ایران اگرچه رئیسی را برای رهبری انقلاب گزینه مناسبی میداند، اما نمیخواهد او در پست ریاست جمهوری فرسوده شود. هم شرایط فوق العاده وخیم اقتصادی-اجتماعی که ایران در آن قرار دارد و هم ضعف سیاست ورزی رئیسی و هم این واقعیت که وی حتی در چند روز حضور در ملا عام دچار اشتباهات لفظی بسیاری شده است؛ این دیدگاه را تایید می کند.
اویغور تاکید کرد: اگرچه اظهارات رهبر ایران در روز جمعه 14 خردادماه، مبنی بر وقوع ظلم و بی عدالتی در روند ارزیابی نامزدیها، در محافل سیاسی ایران هیجان ایجاد کرده، اما شورای نگهبان قانون اساسی عصر همان روز طی بیانیهای با محكوم کردن ادعاهای منتشر شده در رسانههای اجتماعی، این موضوع را رد كرد. در واقع برخلاف انتظار، احتمال تایید برخی از نامزدهای رد صلاحیت شده، پس از اظهارات خامنهای چندان هم محتمل نبود. چراکه اول از همه، انجام فرآیند رد صلاحیت بدون اطلاع وی امکان پذیر نبود. ثانیا، مهندسی گسترده انتخابات آن هم به بهای کاهش میزان مشارکت مردم و رنجیده خاطر شدن سیاستمداران پرنفوذ، میتوانست پیامدهای متفاوتی داشته باشد. بنابراین، به نظر میرسد که انتخابات، مطابق پیش بینیها با مشارکت کم و به شکلی کم فروغ برگزار و منجر به ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی خواهد شد.
– تمرکز بر حفظ «امنیت نظام» اولویت نخست جمهوری اسلامی ایران
دکتر ازگی اوزون، استاد دانشگاه سابانجی ترکیه و کارشناس مسائل ایران با اشاره به رخدادهای سال 2020 در ایران مانند کشته شدن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، آغاز شیوع کرونا و خرابکاریها و حملات علیه دانشمندان و تاسیسات هستهای که ادعا میشود توسط اسرائیل صورت گرفته است، اظهار کرد: در سال 2021 مسئله تعیین رهبر آینده پس از پایان دوره آیتالله علی خامنهای به این مسائل افزوده شد. با توجه به رویکردها و اتفاقات اخیر میشود گفت که روشنفکران سیاسی جمهوری اسلامی ایران با رویکردی واقعگرایانه فهرست اولویتها برای حفظ نظام موجود را مشخص کردهاند.
اوزون ادامه داد: بر اساس این اولویتها حفظ امنیت نظام هدف نهایی نظام جمهوری اسلامی بوده و در این مسیر میتواند اصل جمهوریت را نیز برای مدتی معلق کند. به همین دلیل به هیچ بازیگر و جنبشی که ادعای نوگرایی در نظام دارند، جایگاهی را اختصاص نمیدهد. نظام به همین دلیل نه تنها اصلاح طلبان و اصولگرایان معتدل مانند علی لاریحانی، رئیس مجلس سابق ایران بلکه اسامی اصولگرا با سابقه نظامی در سپاه را نیز به جمع نامزدهای ریاست جمهوری راه نداده و در مقابل نامزدی ابراهیم رئیسی به عنوان یک نامزد روحانی اصولگرای سنتی را پررنگتر کرده است.
این تحلیلگر ترکیهای همچنین عنوان کرد: در صورت حفظ امنیت نظام، احتمالا در انتخابات آینده شاهد فهرست جامعتری از نامزدان ریاست جمهوری خواهیم بود. با توجه به فهرست نامزدها میتوان پی برد شورای نگهبان در تعیین فهرست نامزدها بیش از معیارهای کلی، به تناسب سیاسی و عملکرد احتمالی آنها در نظام موجود توجه کرده است.
به عقیده اوزون ایران در آینده بر خلاف وضعیت موجود در زمینه سیاست خارجه یک رویکرد درونگرا و منزوی را اتخاذ خواهد کرد، اما هیچ تغییری در سیاست خاورمیانه و روابط با جهان تشیع که سیاست سیستماتیک جمهوری اسلامی برشمرده و از سوی سپاه پاسداران مدیریت میشود، ایجاد نخواهد شد.
– مردم ایران با کمترین شور و هیجان به پای صندوق خواهند رفت
دکتر بایرام سینکایا، عضو هیئت علمی دانشگاه ییلدریم بایزید آنکارا و کارشناس مسائل ایران با بیان این که مردم ایران با کمترین شور و هیجان امسال به پای صندوق خواهند رفت، گفت: مقام ریاست جمهوری به یک مقام تشریفاتی در اداره ایران تبدیل شده، بنابراین با آغاز دوره رئیس جمهور جدید، زندگی روزمره و سیاست کلی ایران تغییر نخواهد کرد.
سینکایا اظهار داشت: هم اکنون ساختاری که از نحوه تجلی آرای مردم در صندوق نگران و خواهان محدود و کنترل کردن آن است، پدید آمده است. به همین دلیل سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، انتخاباتی خواهد بود که در آن جمهوری اسلامی ایران بین دو کفه ترازوی جمهوریتخواهی و استبدادگری، دومی را انتخاب کرده است.
– پیروزی ابراهیم رئیسی با مهندسی انتخاباتی تضمین شده است
دکتر اسماعیل ساری، استاد دانشگاه حاجی بایرام ولی آنکارا و تحلیلگر مرکز پژوهشهای راهبردی خاورمیانه «اورسام» با بیان این که پیروزی ابراهیم رئیسی در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران با مهندسی انتخاباتی تضمین شده، تاکید کرد: البته اگر مردم ایران دست به اقدام غافلگیرانه بزرگ نزنند! اطرافیان نزدیک به ابراهیم رئیسی از اعضای جبهه پایداری یا مقاومت که از تندروترین گروه اصولگرایان تشکیل شدهاند، هستند. با توجه به اینکه رهبر معنوی این گروه مخالف گفتوگو با غرب، آیتالله مصباح یزدی که سال قبل درگذشت، درک ساختار ذهنی رئیسی و پیشبینی کردن سیاست داخلی و خارجی احتمالی وی را تسهیل میکند.
ساری اضافه کرد: از سوی دیگر در صورت انتخاب شدن رئیسی در انتخاباتی که سطح مشارکت پایین باشد، وی را دچار بحران مشروعیت کرده و احتمالا او را به اتخاذ رویکرد سیاسی اعتدالگرا سوق خواهد داد. از سوی دیگر این احتمال نیز وجود دارد که رهبر ایران برای تقویت موقعیت رئیسی و فراهم کردن زمینه دستاوردی در سیاست خارجه برای وی در مورد مذاکرات هستهای با آمریکا رویکردی سازشکارانه اتخاذ کند.
این تحلیلگر ترکیهای رئیسی را در راس نامزدهای رهبری برای دوران پس از آیتالله خامنهای دانسته و گفت: اتخاذ سیاستهای تندرویانه با رعایت توازن قدرت داخل نظام برای جلب حمایت اصولگرایان توسط رئیسی نیز در این زمینه دور از حتمال نیست. روند پیشرو نشان خواهد داد که وی تا چه اندازه حمایت مردمی را به خود جلب کرده و با رهبر ایران انسجام خواهد داشت.
– اولویت انتخاب رئیس جمهور اصولگرا برای هماهنگی بیشتر با ارگانهای نظام جمهوری اسلامی
وحید یوجهسوی، کارشناس روابط بینالملل وتحلیلگر روابط سیاسی بین دولت و ملت ایران در دانشگاه مونترال کانادا با بیان اینکه انتخابات ریاست جمهوری در ایران در هیچ دورهای عادلانه برگزار نشده، گفت: نظارت استصوابی شورای نگهبان بر نامزدهای انتخاباتی از گذشته تاکنون از علل اصلی عدم توازن در ساختار سیاسی ایران بوده است.
یوجهسوی ادامه داد: معمولا به نامزدی چهرههای اصلاح طلب و عملگرا در انتخابات ریاست جمهوری مجوز داده میشد، اما در عدم احراز صلاحیت داوطلبانی چون علی لاریجانی و مصطفی تاجزاده موجب بروز گمانهزنیهای منفی در مورد انتخابات شده است. نظرسنجیها نشان میدهد که سطح مشارکت مردم در این انتخابات بسیار پایین خواهد بود، اما برخی مشکلات و بحرانهای جدی متوجه جمهوری اسلامی موجب شده که نگرانیهای ناشی از مشروعیت انتخابات در وهلههای بعدی قرار گیرد. انتخاب یک رئیس جمهور اصولگرا با قابلیت داشتن هماهنگی در همکاری با ارگانهای نظام به اولویت نخست برای آن تبدیل شده است.
به عقیده این تحلیلگر مسائل سیاسی ایران اعتراضات آبان 98 (نوامبر 2019)، مدیریت ضعیف اقتصادی، سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی و عملکرد ضعیف در مقابله با همهگیری کرونا، فاصله بین مردم و حکومت را زیاد کرده و موجب مخالفت مردم با هر دو جریان اصولگرا و اصلاح طلب از سوی آنها شده است.
وی همچنین با اشاره به وضعیت سلامت آیتالله خامنهای، رئیسی را شانس نخست انتخابات ریاست جمهوری دانست و اظهار داشت: اما این وضعیت چارهای برای حل نارضایتی مردم نخواهد بود. با اعمال سیاست فشار برای کنترل کشور در کوتاه مدت، احتمال بروز تبعات منفی در آینده را در پی خواهد داشت.
– ابراهیم رئیسی؛ بخت نخست پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ایران
دکتر سرحان آفاجان، عضو هیئت علمی انستیتوی مطالعات خاورمیانه و کشورهای اسلامی دانشگاه مرمره ترکیه با اشاره به تاثیر منفی رد صلاحیتهای گسترده نامزدهای انتخاباتی ریاست جمهوری ایران و همچنین مهندسیهای انتخاباتی بر روی جامعه این کشور، گفت: پایین بودن سطح مشارکت در انتخابات نشانگر عدم امیدواری مردم نسبت به آینده است. اما با اعلام نتیجه تایید صلاحیت از سوی شورای نگهبان، نام ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه ایران بیش از سایر اسامی اعلام شده به چشم میخورد.
آفاجان همچنین با اشاره به کسب 38.8 درصد از کل آرای مردم توسط رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری 2017 تاکید کرد: به عقیده من حتی در صورت عدم رد صلاحیت علی لاریجانی رئیس مجلس سابق و شخصیتهای سیاسی مهم ایران همچون اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی رئیس جمهور ایران و محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق این کشور توسط شورای نگهبان، رئیسی باز هم میتوانست به پیروزی برسد. در شرایط فعلی نیز اگر کسی بگوید پیروزی وی تضمین شده، اغراق نکرده است.
این تحلیلگر ترکیهای همچنین در ارتباط با آینده احتمالی سیاست داخلی و خارجی ایران به ویژه در امور اقتصادی، روابط با آمریکا و ترکیه در صورت پیروزی رئیسی در انتخابات بیان کرد: میلیونها ایرانی که به اصلاحطلبان یا اعتدالگرایان رای میدهند از شنیدن بهانههای متعدد در زمینه عدم حل مشکلات اقتصادی و آزادیها ناراضی هستند. اظهارات رئیسی در زمینه فساد و مشکلات اقتصادی در این زمینه حائز اهمیت است. از سوی دیگر او نیز همانند 6 نامزد دیگر سخنان مثبتی در زمینه هویتهای فرهنگی برای جلب حمایت تُرکهای ایران عنوان کرده است.
آفاجان معتقد است که حضور یک رئیس جمهور هماهنگ با رهبری ایران میتواند روند سیاست خارجی ایران به ویژه با آمریکا و ترکیه را قابل پیش بینیتر کند.
– تعیین رهبر آینده ایران؛ مسئله اصلی انتخابات ریاست جمهوری
مصطفی جانر، پژوهشگر انستیتوی خاورمیانه دانشگاه ساکاریای ترکیه و کارشناس مسائل ایران با اشاره به اینکه موضوع نحوه تعیین رهبر آینده ایران در کنار نارضایتیهای جامعه و مشکلات اقتصادی از اصلیترین مسئله این انتخابات است، تاکید کرد: سئوالات مهمی از قبیل سیر حرکت نظام پس از دوره خامنهای، نحوه انتقال، جو حاکم آن دوره، میزان مداخله نظامیان و اینکه چه کسی رهبر بعدی خواهد شد، مطرح است. اگر بر اساس نتایج اکثر نظرسنجیها ابراهیم رئیسی در انتخابات پیروز شود، احتمال اینکه وی به عنوان رهبر بعدی تعیین شود قوت خواهد گرفت.
جانر با بیان اینکه عدم وجود رقیب سرسخت رئیسی در بین 6 نامزد دیگر نامزد ریاست جمهوری، انتقادات مبنی بر وجود «مهندسی انتخابات» را مطرح کرده، اظهار داشت: همچنین تایید صلاحیت 7 نفر از بین 592 داوطلب از سوی شورای نگهبان و عدم اعلام علت این تصمیم موج دیگری از بحث و انتقادات در این زمینه را به همراه داشت. اخیرا نیز علی لاریجانی رئیس سابق مجلس ایران نیز طی نامهای علت عدم تایید صلاحیت خود را درخواست کرد. هر تلاشی برای مهندسی انتخابات اگرچه در آن دوره مطرح نشود، هزینه اجتماعی عمیقی را رقم میزند. این نوع اقدامات فاصله بین دولت و اجتماع را زیاد و در انتخابات آینده نیز بین قشر نخبگان سیاسی اختلافات عمیق ایجاد خواهد کرد.
این تحلیلگر ترکیهای ابراهیم رئیسی و عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی ایران را رقیب اصلی یکدیگر دانسته و اضافه کرد: برخی نظرسنجیها پیروزی رئیسی و برخی دیگر پیروزی همتی در این انتخابات پیشبینی میکنند. از سوی دیگر آینده سختی در انتظار پیروز انتخابات خواهد بود. سرنوشت روابط با آمریکا و مذاکرات هستهای چه خواهد شد؟، آینده مذاکرات کشورهای اروپایی با ایران با رئیس جمهور اصولگرا در مورد سیاست منطقه و برنامه موشکی بالستیک چگونه رقم خواهد خورد؟ عادیسازی روند مناسبات ایران با کشورهای حوزه خلیج در چه مسیری ادامه پیدا خواهد کرد؟
به گفته وی در صورت انتخاب شدن رئیسی، تندروها در ظاهر گامهایی در جهت دیدگاه آنها برخواهند داشت و از سویی نباید انتظار داشت که رئیسی سیاست خارجی را در مدت کوتاه وارد مسیر جدیدی کند.
جانر با بیان اینکه پیشبینی آینده سیاست خارجی ایران در بلند مدت بسیار سخت بوده، معتقد است که در صورت پیروزی همتی یا محسن مهرعلیزاده دیگر نامزد انتخابات با مقاومتی بیش از دوره روحانی در سیاست داخلی مواجه خواهند شد.
– سطح مشارکت پایین در انتخابات و موضوع مشروعیت
نائل الحان، عضو هیئت علمی دانشگاه هیتیت چوروم ترکیه و تحلیلگر روابط بینالمللی با اشاره به مسئله رد صلاحیت گسترده داوطلبان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری در ایران به ویژه چهرههای سیاسی مانند احمدی نژاد و لاریجانی، اظهار داشت: این مسئله به نوعی پیروزی ابراهیم رئیسی را قطعی کرده است. از سوی دیگر رئیسی را به عنوان نامزد «حاکمیت» به عنوان بخشی از طرح آمادگی او برای تبدیل شدن به رهبر آینده ایران در دوران پس از آیتالله خامنهای، میتوان دید.
به عقیده وی حاکمیت ایران ضمن مطرح کردن چهره رهبر آینده، رقبای «ضعیفتری» را در مسیر انتخاب وی تعیین کرده است.
الحان با بیان اینکه اقدام مذکور سطح مشارکت در انتخابات را پایین خواهد آورد، این موضوع را خطر جدی برای حکومت محصول انقلاب 57 (1979) که مشروعیت خود را بر پایه همهپرسی میداند، عنوان کرد.
این تحلیلگر ترکیهای همچنین معتقد است که اگر میزان مشارکت بین 30 الی 40 درصد بماند مشروعیت حاکمیت زیر سئوال خواهد رفت.
الحان با اشاره به اهمیت انتخابات ریاست جمهوری ایران برای روابط این کشور با منطقه، جهان و ترکیه، گفت: این انتخابات به غیر از چند نهاد ترکیه به میزان کافی مورد بررسی قرار نمیگیرد. چرا که افکار عمومی موضوع انتخابات ایران را بیش از سیاست اعلی، موضوع سیاست ادنی ارزیابی میکنند.
– نتیجه انتخابات و تاثیر آن بر مسیر سیاست خارجه ایران
جمالالدین تاشکن، محقق و پژوهشگر ترکیهای مسائل سیاسی ایران در دانشگاه آنکارا نیز با اشاره به لزوم توجه به عرصههای مانور در سیاست خارجی بیش از بنبستهای سیاست داخلی، تاکید کرد: ایران در کنار ادامه مذاکرات هستهای، با موجودیت نظامی و سیاسی ضمن اینکه بخشی از بحرانهای کنونی در منطقه به حساب میآید، میتواند در حل آنها نیز بیشترین مشارکت را داشته باشد.
ایران شناس ترکیهای معتقد است که از نظر اصولگرایان، بلوک غرب به رهبری آمریکا مذاکرات با ایران را به نفع خود دانسته و خواستار ادامه آن هستند، چون این کشورها با پیشبرد مذاکرات خواستار تاثیرگذاری بر توازن داخلی ایران هستند.
تاشکن اضافه کرد: اصولگرایان تندرو که از ادامه مذاکرات با آمریکا به دلیل احتمال آغاز روند ضد انقلابی در ایران نگران هستند، شمار قابل توجهی هستند. بنابراین در صورت پیروزی رئیسی در انتخابات روز جمعه، ایران آماده ورود به یک روند پرتنش با جهان غرب خواهد بود.
وی با بیان اینکه مقاومت در مقابل فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب علیه ایران دیدگاه اصلی تندروها را تشکیل میدهد، بیان کرد: اصلاح طلبان نیز با پذیرش این موضوع معتقدند که علی رغم آن نیز میشود به دیپلماسی ادامه داد. از دیدگاه این جریان برجام یک دستاورد ارزشمند بوده و برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ باید تحریمهای اقتصادی رفع شوند.
– ادامه انتقادهای مبنی بر وجود «مهندسی» در انتخابات ریاست جمهوری ایران
عبدالله سایین، کارشناس مسائل سیاسی و روابط خارجه ایران که به تحصیل کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تهران ادامه میدهد نیز با اشاره به اینکه سطح مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری به جز سه دوره که در کمترین میزان حداقل به 50.6 درصد در1993 رسیده بود، خاطرنشان کرد: در 9 دوره پس از آن این میزان هیچگاه به پایینتر از 63 درصد سقوط نکرد. این موضوع همواره از سوی حاکمیت به عنوان منبع مشروعیت ارزیابی شده و قدرت حرکت آن را میافزود. اما از سویی با توجه به تصمیمات شورای نگهبان در زمینه رد صلاحیتها بر موضوع وجود مهندسی در انتخابات دامن زده است.
سایین معتقد است که رد صلاحیت علی لاریجانی به عنوان مهمترین نامزد احتمالی اعتدالگرایان و اصلاحطلبان در این انتخابات، به عنوان اقدامی برای جلوگیری از شکست ابراهیم رئیسی مانند دوره قبلی توسط رهبری دیده شده، چرا که اکثر محافل و جریانهای سیاسی از او به عنوان رهبر آینده سخن میگویند.
این پژوهشگر ترکیهای همچنین بیان کرد: در صورت پیروزی رئیسی که قطعی به نظر میرسد، توقعات بزرگی به ویژه در زمینه اقتصاد در انتظار او خواهد بود.