✍️محمد حبیبی مجنده/ استادیار حقوقبینالملل دانشگاه مفید قم
اعضای کنونی برجام میگویند آمریکا عضو برجام نیست و نمیتواند با برجام تحریمها علیه ایران را برگرداند، اما آمریکا دقیقا چه در سر دارد؟
1 _ موضوعاتیکه در شورای امنیت رسیدگی میشود، دو دسته است: شکلی و غیرشکلی. درموضوعات شکلی، شورا بااکثریت تصمیم میگیرد یعنی با (۹ رای موافق).
در موضوعات غیرشکلی یا ماهوی، تصمیمها با اکثریت۹رای و بهشرطیکه همه اعضای دایم هم موافق باشند، گرفتهمیشود و رای ممتنع عضو دایم، رای موافق شمرده میشود.
2 _ چه موضوعاتی شکلی یا غیرشکلی است؟ در منشور ملل متحد، تعریف نشده.
حالا بعد از ثبت شکایت آمریکا از ایران دربارهه نقض برجام؛ این موضوع مطرح میشود که آیا آمریکا حق شکایت از ایران را دارد؟
یعنی آیا باید فرایند پیشبینیشده در قطعنامه۲۲۳۱درباره شکایت آمریکا به جریان بیفتد یا نه.
3 _ الان در این باره در شورا اختلاف وجود دارد؛ اکثر اعضا معتقدند آمریکا با خروج از برجام، عنوان «مشارکتکننده» دربرجام ندارد و نمیتواند ازحق شکایت به شورا استفاده کند.
اما آمریکا مدعی است چون نام این کشور در بند۱۰ قطعنامه در زمره مشارکتکنندگان ذکر شده، پس چنین حقی دارد.
4 _ مرجعی جز خود شورای امنیت برای حل این اختلاف نیست و شورا باید در این زمینه تصمیم بگیرد. اما آیا همین تصمیم شورا، شکلی است یاماهوی؟
بنابر رویه شورای امنیت، تصمیمگیری درباره شکلی یا ماهویبودن یک موضوع، امری ماهوی است و تابع حق وتو. پس آمریکا میتواند تصمیم به شکلیبودن موضوع را وتو کند (وتوی اول).
5 _ وقتی شکلیبودن موضوع با وتو منتفی شود، خود موضوع که ماهوی باشد به رای گذاشته میشود و اینجا هم آمریکا میتواند تصمیم دیگر اعضا را به رد شکایت این کشور از ایران را وتو کند (وتوی دوم).
به این ترتیب، شکایت آمریکا از ایران به جریان میافتد.
6 _ حال نوبت اجرای بندهای۱۱و۱۲ قطعنامه میرسد. از تاریخ ثبت شکایت آمریکا، شورا باید ظرف ۳۰روز درباره پیشنویس قطعنامه ادامه معافیت ایران از تحریمهایِ پیشاز برجام تصمیم بگیرد.
هر عضو شورا میتواند چنین قطعنامهای پیشنهاد دهد. این پیشنهاد باید ظرف ۱۰روز ارائه شود وگرنه رئیس شورا قطعنامه را پیشنهاد میدهد
7 _ اگر قطعنامه پیشنهادی، چه بابت نداشتن رای اکثریت چه بابت وتوشدن، در شورا تصویب نشود، ۳۰روز پس از تاریخ ارائه شکایت، قطعنامههای تحریمی پیشاز برجام، خودبهخود احیا میشوند.
8 _ این طرحی است که آمریکا تهدید به اجرای آن کرده و بهنظر آنها نقصی ندارد. این مسیر، در بندهای۱۱و۱۲ قطعنامه به صورت الزامی آمده.