✍️مرضیه حاجی هاشمی
مروری بر روابط ایران با کشورهای عرب منطقه در دوران ریاست جمهوری هاشمی و خاتمی و وجود دیپلماسی همکاری اقتصادی و تنش زدایی دولت ایران و مقایسه آن با روابط پرتنش زمانی که تصمیگیری در مناسبات منطقه تا حدود زیادی از دست دولت خارج شد و میدان بر دیپلماسی، تفوق یافت، نمایشگر چیرگی دیپلماسی بر میدان در مناسبات سیاست خارجی است.
دیپلماسی تنش زدای اقتصادگرای دولت هاشمی رفسنجانی در مناسبات منطقه ای در نسبت با کشورهای عرب به این کنش های سیاست خارجی منجر شد:
۱- پافشاری ایران بر قرارداد ۱۹۷۵ و مجبور ساختن عراق به پذیرش آن در خصوص مرزهای دو کشور در آبهای اروند؛
۲- اعلام بی طرفی ایران در حمله عراق به کویت و محکوم شدن آن توسط ایران؛
۳- پرهیز جمهوری اسلامی از نقض تحریم بین المللی عراق بعد از جنگ دوم خلیج فارس؛
۴- بهبود روابط ایران و کویت به دلیل محکوم کردن حمله عراق به کویت؛
۵- بهبود مناسبات همه دولت های عضو شورای همکاری خلیج فارس با ایران، بعد از دیدار وزیر خارجه از کویت برای اولین بار بعد از پیروزی انقلاب اسلامی؛
۶- بهبود روابط ایران و عربستان به دنبال سیاست آشتی جویانه ایران در قبال دولت های عضو شورای همکاری خلیج فارس؛
۷- تقویت سازمان اوپک به دنبال همکاری ایران و عربستان با هم در این سازمان و اتخاذ سیاست منسجم نفتی و کنترل سطح تولید در اوپک؛
۸- ترسیم روند بهبود روابط با شرکت امیر عبدالله ولیعهد عربستان و سران کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در کنفرانس سران کشورهای اسلامی در دی ۷۶؛
۹- استقبال کشورهای کوچک منطقه بیش از عربستان یا کویت از همکاری با ایران، به طور مثال دوبی بزرگترین شریک تجاری ایران در خلیج فارس شد و همچنین کشورهای عمان، بحرین و قطر روابط خوبی با ایران پیدا کردند؛
۱٠- ایران مخالف حضور نظامی بیگانگان در منطقه بود؛ ولی نه به طور کامل (ولایتی، وزیر امور خارجه در ۳۱ دسامبر ۱۹۹۰ تصریح کرد: «در شرایطی که هیچ راهحلی برای تضمین امنیت منطقه وجود ندارد، منطقی نیست که بگوییم بیگانگان نباید در منطقه حضور داشته باشند»؛
دیپلماسی تنش زدای فرهنگ گرای دولت خاتمی در مناسبات منطقه ای در نسبت با کشورهای عرب نیز به طور مثال به این کنش های سیاست خارجی منجر شد:
۱- ایجاد فضایی از اطمینان در مناسبات جهان اسلام و همسایگان در منطقه خلیج فارس به ویژه عربستان با برگزاری هشتمین اجلاس سران کشورهای اسلامی در تهران؛
۲- ایجاد زمینههای همکاری اقتصادی، سرمایهگذاری فنی، علمی، آموزشی، ورزشی و فرهنگی ایران و عربستان با سفر هاشمی رفسنجانی به عربستان؛
۳- رفع ممنوعیت حضور اتباع دو کشور در شهرهای عربستان و ایران و ایجاد زمینه ارتباطات مردمی با برگزاری نمایشگاههای اختصاصی کالاهای ایرانی در ریاض و بالعکس شرکت عربستان در نمایشگاه بینالمللی تهران؛
۴- فراهم ساختن امکان پرواز خطوط هوایی بین شهرهای مختلف ایران و عربستان و افزایش زائران از ۴۵ هزار نفر به ۲۴۵ هزار با امضای موافقتنامه حمل و نقل هوایی بین دو کشور؛
۵- حاکم شدن آرامش بر فضای مذهبی دو کشور ایران و عربستان در زمینه های مذهبی و فقهی با کنار گذاشتن اختلافات؛
۶- کنار رفتن رقابت های مخرب سیاسی درونی اپک با ایجاد مکانیزمی برای قیمتگذاری در آن؛
۷- همکاریهای نظامی- امنیتی با عربستان و تبادل اطلاعات در خصوص آزمایش موشک دوربرد (شهاب۳)
۸- تنش زدایی در روابط ایران با کویت، قطر، بحرین، اردن و مصر به دنبال تنشزدایی بین ایران و عربستان (به ویژه امارات که ادعای مالکیت بر جزایر ایرانی را داشت نسبت به عربستان اعتراض کرد و دیگر نتوانست بر ادعاهای خود پافشاری کند).