✍️ احمد حیدری
در روایات بسیار تصریح شده که نزد امامان کتابی بوده که از آن به «الصحیفه الجامعه» تعبیر شده است. پیامبر خدا گفته و املا کرده و امام علی(ع) نوشته است. در آن صحیفه، علم آنچه بوده و آنچه تا قیامت خواهد بود، از جمله اسامی همه شیعیان و همه کسانی که به حق یا ناحق حکومت مییابند و … ثبت شده است از این رو بسیار شده که افرادی به خدمت امامان رسیدهاند و ادعا کردهاند که شیعه هستند ولی امامان با نگاه در آن کتاب، فرمودهاند اسم شما در صحیفه جامعه به عنوان شیعه ما ثبت شده یا نشده است یا فلان گروه و دسته که انتظار حکومت میکشند، به حکومت نخواهند رسید زیرا در صحیفه جامعه اسمشان به عنوان حاکم ثبت نگردیده است و … .(ر.ک: کافی 1/238 به بعد؛ بصائر الدرجات، 1/143 به بعد؛ دلائل الإمامه/263)
طبیعی است که کتابی که این همه مطلب در آن نوشته شده باشد، اگر کاغذ یا شبیه به آن بوده و با قلم و دوات نوشته شده باشد، باید حجمش بسیار زیاد و حمل و نقل و نگهداریاش بسیار مشکل و طاقت فرسا باشد. البته در بسیاری از روایات گفته شده که جنس آن کتاب، پوست گاو است که شاید آن پوست، محفظه کتاب مورد نظر بوده و کتاب اصلی که جنس و نوع نوشتارش را خدا میداند، در آن محفظه پوستی نگهداری میشده و مخاطبان امام با توجه به مألوف آن زمان، گمان میکردهاند آن همه مطلب و اسامی و احکام و تاریخ و …، در آن پوست نگاشته شده است.
اما نکته اعجازگونه در این باره، سخنی است از امام صادق در باره این کتاب عجیب. امام صادق برای این که معرفت ابابصیر مؤمن را به «امام» و شأن امامت زیادتر کند، او را خبر داد که بعد از مراجعت به کوفه فرزندی برایت متولد میشود که او را عیسی مینامی و دو سال بعد پسر دیگری برایت متولّد میشود که او را محمد مینامی و بعد از آن در سه سال بعد صاحب دو دختر میگردی و بدان که نام همه فرزندانت در صحیفه جامعه به عنوان شیعه ثبت شده باضافه اسامی همه شیعیان ما با نام پدران و مادران و قبایل و اجداد و فرزندانشان!؛ بعد امام در باره صحیفه جامعه فرمود: «صَحِيفَةٌ صَفْرَاءُ مَدْرُوجَةٌ مَخْطُوطَةٌ بِالنُّورِ لَا بِحِبْرٍ وَ لَا بِمِدَادٍ»(هدایه الکبری/253) [ آن صحیفه و کتابی است زرد و فشرده و پیچیده که خط آن نوری است نه این که با جوهر و مداد نوشته شده باشد].
طبیعی است که در گذشته معنای این سخن امام فهمیده نمیشد. کتاب و لوحی نوری که مطالب بیشمار و بیحدّ و حصر در آن نوشته شده باشد بدون این که برای نوشتنش به قلم و جوهر احتیاج باشد. امروز که ما با لوح کامپیوتر و «هارد و فِلَش» و امثال آن مواجهیم که حجم نامحدودی از دادههای اطلاعاتی با تکنولوژی الکترونیکی و نوری در آنها ثبت شده، تا حدودی معنای سخن امام را میفهیم و ثبت این همه اطلاعات را در یک لوح و کتاب با حجم کم و قابل انتقال، به راحتی درک می کنیم. اطلاعاتی که همه ریزهکاریها در آن به تفصیل و روشنی ثبت شده است و چه بسا این از معجزات کلام معصومین باشد.