نگام ؛ اقتصادی _ پنج فروند هواپیمای «ایتیآر» (ATR) درست یک روز پیش از اجراییشدن نخستین دور از تحریمهای ایالات متحده علیه ایران وارد فرودگاه تهران شدند.
حسن مقیمی
اصغر فخریه کاشان، مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور قراردادهای بینالمللی اردیبهشت گفته بود که این شرکت ایتیآر تا ماه اوت و پیش از آغاز مجدد تحریمها چندین فروند هواپیما به ایران تحویل دهد.
ایران از ایتیآر ۲۰ فروند هواپیما خریداری کرده و هشت فروند از آنها را تحویل گرفته است. این هواپیماها برد زیادی ندارند و در پروازهای داخلی از آنها استفاده خواهد شد.
این هواپیماهای ملخدار از نوع ATR ۷۲-۶۰۰ یکشنبه ۱۴ مرداد پس از سوختگیری در فرودگاه ارومیه وارد تهران شدند.
قرارداد خرید ۲۰ فروند هواپیمای «ایتیآر» بین این شرکت ایتالیاییـفرانسوی و هواپیمایی ایرانایر ۲۰ فروردین گذشته بسته شد.
ایرانایر درباره چگونگی تأمین مبلغ خرید این هواپیماها توضیحی ارائه نداده است. به دلیل سر باز زدن تمام بانکهای بینالمللی از تأمین خط اعتباری مالی برای ایران، ایسنا احتمال داده که هزینه خرید این ایتیآرها همچون هواپیماهای برجامی پیشین نقدی پرداخت شده باشد.
پیش از این قرار بود ایران ۱۵ درصد هزینه را نقدی و ۸۵ درصد را از طریق خط اعتباری مالی بانکها تأمین کند. اما با خروج دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده از توافق هستهای با ایران (برجام)، بانکهای بینالمللی از هراس تحریمهای آمریکا مراودات تجاری با ایران را متوقف کردهاند.
آخرین هواپیماهای برجامی؟
ایران پیش از امضای برجام در ۲۰۱۵ به دلیل تحریمهای ایالات متحده قادر به خرید هواپیما نبود. نوسازی ناوگان فرسوده هوایی ایران که تا کنون به حوادث مرگبار هوایی متعددی راه برده، یکی از دستاوردهای برجام تلقی میشد.
ایران پس از برجام با شرکتهای هواپیمایی ایرباس، بوئینگ و ایتیآر برای خرید ۲۰۰ فروند هواپیما قرارداد امضا کرد: ۸۰ فروند بوئینگ، ۱۰۰ فروند ایرباس، و ۲۰ فروند ایتیآر.
اصولگرایان منتقد دولت روحانی و توافق هستهای، موسوم به «دلواپسان» پیش از این قرارداد خرید هواپیما از بوئینگ را به شدت نقد کردهبودند و آن را هزینه گزافی دانستهبودند که ریختن سود به جیب آمریکا است.
اما خروج آمریکا از این توافق هستهای باعث شد که این قراردادها معلق شوند. از آنجا که در هواپیماهای ساخت شرکتهای اروپایی قطعات آمریکایی وجود دارند، تحریمهای هستهای علیه ایران در مورد این شرکتها نیز صادق خواهد بود.
تا کنون تنها ۱۶ هواپیمای برجامی از این ۲۰۰ فروند به ایران تحویل داده شده است که سه فروند آن ایرباس و ۱۳ فروند دیگر ایتیآر هستند. هواپیماهای ایتیآر برای مسافرتهای با فاصله کوتاه و در داخل کشور استفاده میشوند.
شرکت هواپیمایی بوئینگ نیز چهارشنبه ۶ ژوئن/ ۱۶ خرداد اعلام کرد که به دلیل بازگشت تحریمها از رابطه تجاری ایران کنارهگیری میکند و هیچیک از ۸۰ فروند هواپیمایی را که ایران خریده، تحویل این کشور نخواهد داد. تهران هشدار داده که لغو این قرارداد را در مجامع بینالمللی پیگیری قضائی خواهد کرد.
گیوم فاوری، مدیرعامل بخش هواپیماهای تجاری شرکت هواپیماسازی فرانسوی «ایرباس» نیز چندی پیش گفت «بعید است بتوانیم ۹۷ هواپیمای باقیمانده قرارداد ایران را تحویل دهیم.»
دوشنبه ۲۰ مارس سال جاری /۳۰ اسفند گذشته ایران سومین و آخرین فروند از هواپیماهای مسافریری ایرباس از نوع A۳۳۰ را تحویل گرفت.
مشخص نیست ایتیآر هواپیمای دیگری تحویل ایران خواهد داد یا خیر. خبرگزاری «رویترز» یکشنبه پس از رسیدن پنج هواپیمای ایتیآر به تهران نوشت که سرنوشت تحویل بقیه هواپیماهای این شرکت به تهران در روزهای آتی مشخص خواهد شد.
ریستن شرر مدیر عامل شرکت هواپیماسازی ایتالیایی- فرانسوی «ایتیآر» پیشتر اعلام کرده بود که این شرکت فعلاً به دلیل ترس از تحریمهای ثانویه ایالات متحده آمریکا از تحویل هواپیماهای خریداری شده به ایران خودداری میکند.
با قوتگرفتن احتمال لغو قرارداد ایران با شرکتهای هواپیماسازی غربی، تهران برای خرید هواپیما نیز به سراغ مسکو رفت. در نمایشگاه اوراسیا ۲۰۱۸ در ترکیه شرکتهای هواپیمایی «آسمان» و «ایران ایرتور» با وزارت صنعت، معدن و تجارت روسیه دو قرارداد جداگانه برای خرید در مجموع ۴۰ فروند هواپیمای سوخو ۱۰۰ را به امضاء رساندند.
به نظر میرسد ATR توانسته آمریکاییها را برای تحویل هواپیما به ایران مجاب کند. البته کریستن شرر، مدیرعامل این شرکت، گفته بود: ایرانیها میخواهند هواپیماهای خود را تحویل بگیرند اما ATR هیچ ریسکی را در تقابل با مقامات آمریکایی نخواهد پذیرفت و خود را در معرض تحریمهای آمریکا قرار نمیدهد. وی از مذاکرات این شرکت با آمریکاییها نیز خبر داده بود. به گفته مدیرعامل ATR، هواپیماهای سفارش داده شده توسط ایران دارای آپشنهای ویژهای است؛ چراکه این هواپیماها بیشتر در بالای مناطق کوهستانی فعالیت میکنند. او گفته بود: ایرانیها از ما خواستند که برای همه مسافران در شرایط افت فشار کابین، سیستم تامین اکسیژن وجود داشته باشد. این چیزی نیست که در یک هواپیمای منطقهای الزامی باشد. از این رو ما مجبور شدیم این هواپیماها را اصلاح کنیم که این اقدام، هواپیماهای سفارش ایران را نسبت به مدلهای ATRهای استاندارد، ویژه میکند؛ اما با اوضاع ژئوپلتیک پیش آمده پیرامون ایران، ریسک تامین مالی ATR بالا رفته است. به گفته مدیر این شرکت، پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، آمریکاییها سه ماه (می تا اوت) به شرکتها فرصت دادهاند تا محصولاتی که برای ایران تولید کرده بودند را تحویل دهند، اما این فرصت برای صنعت هوانوردی خیلی کوتاه است. از طرفی دیگر شرر گفت که قصد دارد روی کمک دولت فرانسه برای حفاظت از منافع شرکتهای فرانسوی حساب باز کند. شرکت ATR قرار بود در سال ۲۰۱۸ در مجموع ۸۰ فروند هواپیما را به مشتریان خود تحویل دهد که از این تعداد، ۱۲ فروند به ایران تعلق دارد.
مشخصات هواپیماهای ATR
۷۲-۶۰۰ ATR هواپیمایی است که بهترین مشخصات را برای جایگزینی هواپیماهای فوکر و امدی قدیمی در پروازهای داخلی دارد. شرکت ایتالیایی- فرانسوی ATR سومین کمپانی هواپیماسازی است که پس از امضای برجام به طرف قرارداد کشورمان برای نوسازی ناوگان فرسوده خطوط هواپیمایی تبدیل شده است. ATR را میتوان بزرگترین کمپانی تولید هواپیماهای منطقهای تا سقف ۹۰ صندلی در جهان دانست. این شرکت در سال ۱۹۸۱ با همکاری دو غول هوایی ایرباس و لئوناردو تاسیس شد. ۷۲-۶۰۰ ATR که برای خرید توسط ایران انتخاب شده توانایی طی مسافت بین ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ کیلومتر را دارد و میتواند بهویژه در پروازهای داخلی میان فرودگاههای کوچک ایران مورد استفاده قرار گیرد. این هواپیما بهراحتی میتواند در فرودگاههای کوچک برخی شهرها مورد استفاده قرار بگیرد و از این لحاظ برای حمل و نقل هوایی در این مناطق بسیار مناسب و ایمن است. از جمله مشخصات عملکردی سری ATR ۶۰۰ میتوان به سرعت کروز (پیمایش طولانی) ۵۰۹ کیلومتر در ساعت، بُرد پروازی ۱۵۰۰ کیلومتر و نیاز به مسافت کوتاه ۱۳۳۳ متری برای پرواز (طول مسیر تیکآف) اشاره کرد که استفاده از این هواپیما را در مسیرهای بین شهری و فرودگاههای نسبتا کوچک شهرهای کشور امکانپذیر میکند. سری ۶۰۰ ATR از تجهیزات امنیتی و رفاهی بیشتری نسبت به مدلهای گذشته این شرکت برخوردار است و به لطف موتورهایش حدود ۵ درصد توان کششی بیشتری را در زمان تیکآف یا بلند شدن از روی باند پرواز در اختیار خلبان قرار میدهد.
شاید با توجه به ساختار ملخی پیشرانههای توربوپراپ، ظاهر ATR ۷۲ کمی قدیمی به نظر برسد اما باید گفت که در طول قریب به ۳۰ سال تولید سری ۷۲ توسط ATR، تعداد اندک حوادث منجر به سقوط، این هواپیما را در زمره ساختههای ایمن و قابل اطمینان صنعت هوانوردی قرار داده است. یکی از تصورات اشتباهی که بین بخشی از مردم در مورد هواپیماها رایج است، این است که هواپیماهای با موتور ملخی، امنیت یا کیفیت پایینتری دارند. در صورتی که این تصور کاملا غلط است. موتور هواپیماهای ATR توسط یک غول کانادایی به نام Pratt and Whitney تولید شده که یکی از معروفترین، اقتصادیترین، ایمنترین و مدرنترین موتورهای هواپیما بوده است. به خصوص در مدل PW۱۲M آن، فناوری و طراحی به حد اعلی رسانده شده است.