پایگاه خبری / تحلیلی نگام _ مقامات دولتی حرفی از کلیات و حتی جزییات نمیزنند و نمایندگان مجلس هم در جریان نبودند و نیستند. هر آنچه درباره سند همکاری 25 ساله بین ایران و چین وجود دارد در حد گمانهزنی است. اندک اطلاعات از این سند هم به گفتههای رییسجمهوری در نشست هیات دولت برمیگردد. همان جایی که دوشنبه همین هفته پیشنویس سند همکاری تصویب شد. حسن روحانی در آن جلسه فقط به محورهای این سند اشاره کرد و هیچ خبری از اعداد و ارقام و نحوه مراودات بین دو کشور نبود. در نشست خبری سخنگوی وزارت خارجه هم اطلاعاتی از این سند درز نکرده. عباس موسوی هر چند «سند همکاریهای ایران-چین»را «افتخارآمیز» دانسته اما گفته «این موضوع، موضوع جدیدی نیست و در سفر رییس جمهور چین به ایران توافق شد که دو کشور در راستای گسترش همکاریهای راهبردی و جامع خود سندی را در این زمینه تهیه و تدوین کنند.»
اشاره موسوی به سفر پنج سال قبل شی جین پینگ به ایران است. وقتی رییسجمهوری چین بهمن 94 یعنی فقط چند ماه پس از توافقهستهای راهی ایران شد و مقام معظم رهبری، رییسجمهوری و رییس مجلس دیدار کرد. همان وقت هم بود که بحث افزایش روابط تجاری بین دو کشور تا «600 میلیارد دلار در 10 سال آینده» مطرح شد. سند تازه اما در حالی مطرح شده که برجام نیمهجان است و فردا جلسه شورای امنیت سازمان ملل با موضوع قطعنامه آمریکا علیه ایران برگزار میشود. ظریف قبل از این جلسه به صورت ویدیو کنفرانس با وزیرخارجه چین گفتوگو کرده و در توییتی هم نوشته که از جمله موضوعات این گفتوگو «تعمیق همکاریهای استراتژیک جامع دو کشور، تعمیق برنامه همکاری ۲۵ساله دوجانبه و تقویت پشتیبانی متقابل در امور بینالملل» بوده است.
حالا برخی از یک تغییر راهبرد سخن میگویند؛ چرخش به سمت شرق در بحبوبه جنگ اقتصادی دو آمریکا و چین. شاید به همین دلیل است که رییسجمهوری ایران هنگام توضیح سند 25 ساله از «شرایط جدید در مناسبات دو کشور» صحبت کرده که «دارای اهمیت استراتژیک» است. اما هنوز سوالات زیادی درباره سند همکاری بین ایران و چین بیپاسخ مانده است.
طبق گفته سخنگوی وزارت خارجه بحث سند همکاری بین دو کشور از سال 94 مطرح بوده است. اما حتی نمایندگان مجالس نهم و دهم نیز در جریان تدوین این سند نبودند و در کمیسیون امنیت ملی و سیاستخارجی هم موضوع آن مطرح نبوده است. «سیدحسین نقوی حسینی» سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم که در مجالس هشتم و نهم نیز حضور داشته نیز همین را میگوید.«عبدالکریم حسینزاده» نماینده نقده در مجالس نهم و دهم نیز این گفته را تایید میکند. نقوی حسینی که از نمایندگان اصولگرای مجلس بوده که به دیپلماسی دولت در مواجهه با چین نیز انتقاد دارد: «یکی از انتقادات کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم به دیپلماسی دولت این بود که شرکای سنتی جمهوری اسلامی ایران مثل چین را نادیده میگیرد و همه تخممرغهای سیاست خارجی را در سبد برجام میچیند.»
نقوی حسینی معتقد است که دولت «حالا که برجام کشتی اش به گل نشسته سراغ چین رفته است» اما این سند را مثبت ارزیابی میکند: «گام خیلی مهمی است. بالاخره ما باید مناسبتان بینالمللی را خوب شناسیم از شکافهای بین این کشورها [آمریکا، روسیه و چین] بیشترین استفاده را به نفع منافع ملی خود ببریم.» نقوی حسینی حتی میگوید که چینیها پیش از این از چرخش ایران به سمت غرب ناراحت بودند و این ناراحتی را در ملاقاتهای رسمی نیز صراحتا ابراز میکردند.
به گفته برخی نمایندگان «علی لاریجانی» رییس مجالس هشتم، نهم و دهم به صورت مشخص در سالهای اخیر مسئولیت پیشبرد روابط بین دو کشور را به عهده داشته است. سفر سال 97 لاریجانی به چین که یکی از نقاط عطف روابط دو کشور در سالهای اخیر است را باید در همین راستا دانست.
به نظر میرسد که طبق گمانهزنیها حداقل بخشی از سند همکاری بین دو کشور در حوزه انرژی تعریف شده باشد.جلال میرزایی که عضو کمیسیون انرژی مجلس دهم بوده است نیز بر همین باور است. او درباره مسئولیت لاریجانی در این زمینه میگوید: «موضوع فراتر از آقای لاریجانی است. اراده نظام که به نظر من درست است گسترش رابطه با چین است. نگاه رهبری بر پایه روابط راهبردی با چین است و اگر آقای لاریجانی هم قدمی در این زمینه برداشته در راستای رهنمودهای رهبری بوده است.»
اما مجلس یازدهمیها هنوز وارد گود اظهارنظر درباره سند 25 ساله نشدهاند. آن هم در موضوعی که از عبدالله رمضانزاده سخنگوی دولت اصلاحات تا محمود احمدینژاد رییس دولتهای نهم و دهم درباره آن سوالهایی مطرح کردند. آرایش نیروهای سیاسی مجلس یازدهم حاکی از همراهی با سند 25 ساله همکاری با چین است. در نهایت نیز همین نمایندگان مجلس یازدهم باید توافق نهایی احتمالی بین دو کشور را تصویب کنند.
محمود احمدینژاد، رئیسجمهور پیشین ایران، درباره یک قرارداد ۲۵ ساله “پنهان” و “دور از چشم ملت ایران” با یک کشور خارجی هشدار داده است.
به گفته آقای احمدینژاد “هر قراردادی که مخفیانه و بدون در نظر گرفتن خواست و اراده ملت ایران با طرفهای خارجی منعقد شود و برخلاف منافع کشور و ملت باشد، معتبر نیست و ملت ایران آن را به رسمیت نخواهد شناخت.”
به نظر میآید اشاره رئیسجمهور پیشین ایران به “برنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع ایران و چین” باشد که یکشنبه اول تیرماه پیشنویس آن در هیات دولت تصویب شد.
سایت دولت بهار متعلق به حامیان آقای احمدینژاد از سخنرانی دیشب او در استان گیلان گزارش کرده که در آن گفته است: “شنیدهام که در حال مذاکره هستند و می خواهند یک قرارداد جدید ۲۵ ساله با یک کشور خارجی منعقد کنند و هیچکس هم خبر ندارد.”
آقای احمدینژاد ادعا کرده که متن توافق هستهای ایران با کشورهای غربی به نام برجام هم از نظر نمایندگان مجلس و مردم “مخفی” نگه داشته شده بود.
او خطاب به دولت گفت: “اگر اجازه دهید ملت از محتوای توافقات و معاهدات با طرفهای خارجی اطلاع پیدا کند، به نفع خود شما خواهد بود زیرا افکار ملت فعال میشود و پیشنهاد میدهد و مطالبه میکند و اگر خللی یا اشکالی باشد، اصلاح میشود.”
برنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع ایران و چین چیست؟
دولت پیشنویس این برنامه را هفته گذشته با حضور رئیسجمهور ایران تصویب کرد و به وزارت خارجه مأموریت داد تا با طرف چینی درباره جزئیات برنامه به توافق برسد و متن اصلی را برای امضا بین دو کشور آماده کند.
جزئیات این برنامه هنوز اعلام نشده است.
سال گذشته، پیش از مطرح شدن تصویب این برنامه، اخباری درباره سرمایهگذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در بخش انرژی ایران منتشر شد، هرچند مقامهای ایران به طور رسمی چیزی در این باره نگفته بودند.
نشریه پترولیوم اکونومیست چاپ بریتانیا در مطلبی در سوم سپتامبر ۲۰۱۹ مدعی شد که در سفر جواد ظریف به چین، قراردادی بین دو طرف امضا شده که مفاد آن از عموم پنهان نگه داشته شده است.
در مطلب پترولیوم اکونومیست ادعا شده بود که بر اساس این قرارداد، چین در طول چند سال و به طور عمده در پنج سال اول ۲۸۰ میلیارد دلار در بخش انرژی، نفت و گاز ایران سرمایهگذاری میکند و ۱۲۰ میلیارد دلار هم در بخش زیرساختهای حمل و نقل و جادهها سرمایهگذاری خواهد کرد.
این شامل حضور ۵ هزار متخصص و کارگر چینی در ایران است و همچنین نفت و گاز ایران به طور توافقی از قبل به چین فروخته میشود ضمن آنکه چین میتواند پول محصولات خریداری شده را با دو سال تاخیر پرداخت کند.
اما محمدجواد ظریف، در مصاحبه با ایرنا، این ادعاها را تکذیب کرد و گفت “توافقی در کار نیست که بندهایی داشته باشد.”
آقای ظریف پارسال گفته بود که یک پیشنهاد برای برنامهای ۲۵ ساله مطرح شده که “تازه باید بنشینیم و شروع به نوشتن توافق کنیم.”