نگام ، سیاسی _مجمع تشخيص مصلحت نظام از همان روزهاي ابتدايي كه به عنوان يك نهاداصلي در نظام جمهوري اسلامي آغاز به كار كرد، اهداف مهم و حياتي را در دستور كار داشت . امام (س) در تاریخ 17 بهمن 1366 با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را تاسیس كردند و این مجمع که در آغاز تاسیس، فقط به منظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین نمايندگان ملت و شورای نگهبان تاسیس شده بود، هنگامیکه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث های مشروح درباره جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف یازده گانه ای مستند به اصول 112،111،110 و 177 برعهده این مجمع قرار گرفت تا به عنوان حلقه تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش كند.
11 وظيفه حساس و مهم
وظایفي كه آنها را بر اساس قانون نام برديم، نقش مهم و اساسي را در اداره نظام برعهده دارند و در زير به اين بارسنگين كه برعهده اعضاي مجمع است اشاره ميكنيم تا دريابيم كه اين نهاداصلي جمهوري اسلامي چه جايگاه مهم و والايي دارد:
1- ارائه مشاوره به مقام معظم رهبري در تعيين سياستهاي كلي نظام (به استناد بند 1 اصل 110 قانون اساسي)
2- پيشنهاد چگونگي حل معضلات نظام كه از طريق عادي قابل حل نيست به مقام معظم رهبري (به استناد بند 8 اصل 110 قانون اساسي)
3- تشخيص مصلحت در مواردي كه مصوبه مجلس شوراي اسلامي را شوراي نگهبان خلاف موازين شرع و يا قانون اساسي بداند (به استناد اصل 112 قانون اساسي)
4- مشاوره در اموري كه مقام معظم رهبري به مجمع ارجاع ميدهد (به استناد اصل 112 قانون اساسي)
5- نظارت بر حسن اجراي سياستهاي كلي نظام (به استناد نامه مورخ 17/1/77 مقام معظم رهبري)
6- مشاور رهبري در موارد اصلاح يا تتميم قانون اساسي (به استناد اصل 177 قانون اساسي)
7- عضويت در شوراي بازنگري قانون اساسي (اعضاي ثابت مجمع) (به استناد اصل 177 قانون اساسي)
8- انتخاب يكي از فقهاي شوراي نگهبان براي عضويت در شوراي موقت رهبري (به استناد اصل 111 قانون اساسي)
9- تصويب برخي از وظايف رهبري براي اجراي توسط شوراي موقت رهبري (به استناد اصل 111 قانون اساسي)
10-انتخاب جايگزين هريك از اعضاي شوراي موقت رهبري در صورت عدم توانايي انجام وظايف (به استناد اصل 111 قانون اساسي)
11- پيشنهاد چگونگي اتخاذ تصميم شوراي موقت رهبري در مورد وظايف مصرح در بندهاي اصل 110 كه در اصل 111 تصريح شده است.
حركت آهسته مجمع
همانگونه كه در بندهاي بالا مشاهده شد، اين مجمع وظايف فراوان و ارزشمندي دارد كه در لحظههاي حساس بايد به اين وظايف به خوبي عمل كند. اما بعد از مرگ آيتا…هاشمي يعني از 19 دي95 اين مجمع رييس خود را از دست داد و بعد از مدتي موحديكرماني به عنوان رييسموقت كار را برعهده گرفت ولي گويي اين نهاد ديگر كارآيي زمان هاشمي را ندارد. اين روند فعاليت بيحال مجمع تشخيص شايد به بلاتكليفي اعضاي آن نيز بازميگردد. زيرا از تاريخ 24 اسفند سال گذشته، اعتباراحكام اعضا به پايان رسيده است و مشخص نيست در دوره جديد همه اين اعضا برسركار باشند يا خير.
وقفه معنادار
با نگاهي به دورههاي گذشته مجمع درخواهيم يافت كه غير از دوره اول و دوم اين مجمع كه شرايط جنگ و دوران پس از رحلت امام(س) را تجربه كرده است، در تمام ادوار رهبرمعظم انقلاب در تاريخهاي معين و با تفاوت چند روز، احكام جديد را براي دورههاي پنجساله مجمع تشخيص صادر كردهاند.در اين صورت ميتوانيم برداشت كنيم كه اين اقدام رهبري براي وقفه ايجاد كردن در اعلام اسامي جديد يا تمديد احكام قديمي با درايت و تدابير ويژه ايشان ارتباط دارد.
دوره جنگ
دوره نخست شکل گیری مجمع، سال 1366 تا سال 1368 است و ترکیب اعضای مجمع طی دوره اول از فقهاي شوراي نگهبان وقت، آقايان: آيت ا…خامنه اي (رييس جمهور وقت ) – هاشمي رفسنجاني (رييس مجلس وقت ) – موسوي اردبيلي (رييس شوراي عالي قضايي ) – توسلي – موسوي خويينيها – مير حسين موسوي (نخست وزير وقت ) و مرحوم سيد احمد خميني براي ارائه گزارش جلسات به حضرت امام(س) تشكيل شده بود.
دوره بعد از امام
دوره دوم مجمع در پایان جنگ تحمیلی در سال 1368 پس از بازنگری قانون اساسی در این قانون با وظایف احصا شده در بندها و اصول 110 ، 111 ، 112 و 177 شکل گرفت .تركيب اعضاي مجمع طی دوره دوم بر اساس حکم مورخ 12/7/68 مقام معظم رهبری شكل گرفت كه از فقهاي شوراي نگهبان،روساي سه قوه وقت،وزير مربوط، رييس كميسيون مربوط در مجلس شوراي اسلامي (كه موضوع مورد بحث مجمع مربوط به وي مي شد) و آقايان: مهدوي كني، يوسف صانعي، سيد احمد خميني، سيد محمد موسوي خوئيني ها ، محمد علي موحدي كرماني، حسن صانعي، محمد رضا توسلي ، عبدا…نوري و ميرحسين موسوي تشكيل شده بود.
دوره رياست هاشمي
دوره سوم مجمع که با افزایش اعضای حقیقی متشکل از شخصیتهای عالی رتبه کشور در سال 1375 همراه بود ، مجمع را وارد دوران جدیدی از پویایی و بالندگی در جهت انجام کامل وظایف قانونی كرد. احكام اين دوره در اسفند سال 75 صادر شد و روساي سه قوه،فقهاي شوراي نگهبان، وزير يا رييس دستگاهي كه موضوع مورد بحث در مجمع، مربوط به آن مي شد و آقايان هاشمي رفسنجاني، مهدوي كني، اميني نجف آبادي، واعظ طبسي ، احمد جنتي، امامي كاشاني، حسن حبيبي، مير حسين موسوي، ولايتي، محمدي ري شهري، حسن صانعي، حسن روحاني، موسوي خوئينيها، عسگر اولادي، دري نجف آبادي، علي لاريجاني، مصطفي ميرسليم، توسلي محلاتي، عبدا…نوري، مرتضي نبوي، فيروز آبادي، غلامرضا آقازاده، بيژن نامدار زنگنه، محمد هاشمي، محسن نوربخش و محسن رضايي در اين دوره حضور داشتند. در اين دوره بود كه افراد به موجب حكم مورخ 27/12/1375براي يك دوره 5 ساله انتخاب شدند و هاشمي رفسنجاني نيز توسط مقام معظم رهبري به عنوان رييس مجمع تشخيص مصلحت منصوب شد.
دوره حذف مجمع روحانيونيها
اما دوره چهارم مجمع را می توان فعال ترین و سازمان یافته ترین دوران مجمع نام برد،که در سال 1380 اعضای جدید مجمع طی حکم مقام معظم رهبری برای مدت پنج سال انتخاب شدند. طبق حكم رهبري، آقايان هاشمي رفسنجاني، اميني نجف آبادي ، واعظ طبسي، احمد جنتي، امامي كاشاني، موحدي كرماني، حسن حبيبي،ميرحسين موسوي، علی اکبر ولایتی، محمدي ري شهري، حاج شيخ حسن صانعي، حسن روحاني، حبيب ا… عسگراولادي، دري نجف آبادي، علي لاريجاني،مصطفي ميرسليم، توسلي محلاتي،مرتضي نبوي،فيروزآبادي، غلامرضا آقازاده، بيژن نامدار زنگنه، محمد هاشمي، محسن رضايي، علياكبر ناطق نوري، محمدرضا عارف، غلامعلي حداد عادل،مجيد انصاري، حسين مظفر، محمدرضا باهنر و محمدجواد ايرواني وارد مجمع شدند و شخصيتهاي برجسته مجمع روحانيون مبارز مانند خوئينيها و عبدا… نوري كنار رفتند.
ورود شخصيتهاي جديد
در دوره پنجم نيز سر وقت رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاريخ 08/12/1385 در حکمی ترکیب جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره پنج ساله دیگر معرفی کردند و مانند دوره قبل اعضاي حقوقي بودند و غير ازافرادي كه از دنيا رفته بودند و جايگزينهايي براي آنها به ميدان آمدند، مجمع تغيير چنداني نكرد. در اين دوره پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه ای ، آقای علی آقا محمدی، محمد فروزنده و داود دانش جعفری به اعضاي قبلي اضافه شدند.
دوره ورود احمدينژاد
در دوره ششم نيز در تاريخ 24/12/90 اعضاي جديد معرفي شدند و احكام دوره قبل تمديد شد و تنها غلامرضا مصباحی مقدم، محمدحسین صفارهرندی، صادق واعظ زاده و احمد وحیدی به اعضاي حقيقي و حقوقي اضافه شدند و در ادامه راه نيز بعد از كنار رفتن سعيد جليلي و محموداحمدينژاد از قدرت، آنها به عضويت اين مجمع درآمدند.
درانتظار دوره خاص هفتم
در گزارش مشاهده شد كه دورههاي مختلف با يك نظم و قاعده خاص پيش رفت و امروز 1/4/1396 است و همچنان اعضاي قبلي مجمع، نه احكامي دريافت كردهاند و نه افراد جديدي به اين ليست اضافه شده اند. نكته مهم ديگر اين است كه انتخاب رييساين مجمع نيز در هالهاي از ابهام قرار دارد و گمانهزنيهاي فراواني در اين راستا انجام مي شود ولي اين انتخاب نيز مانند گزينش اعضا، بر عهده مقام معظم رهبري است و بيشك ايشان براي اين وقفه چهارماهه تدبير ويژهاي را دارند و بايدمنتظر ماند و ديد كه اين اعضاي فعلي در مجمع ابقاخواهند شد يا تغيير و تحولات فراواني با توجه به وضعيت امروز جامعه در اين نهاد مهم صورت خواهد گرفت. پيچ تاريخي كه در پيش روي جمهوري اسلامي وجود داشت هنوز نيز ادامه دارد و با توجه به رويدادهايي كه امكان دارد مجمع در 5 سال جديد تجربه كند، اعضايي بايد به اين نهاد ورود كنند كه از ويژگيهاي خاص و مهمي برخوردار باشند تا در لحظات حساس و مهم به خوبي و با درايت بتوانند تصميمهاي سرنوشتساز را در تاريخ ثبت كنند.