نگام ؛ فرهنگ و هنر _ به گزارش کانون فرهنگی هنری خنیا
خانه دوران کودکیام… زندگیام، شیوه کارم، باید همه به همان وضعیت و بنای خود باقی بمانند.” کریستیان دیور طراح مد مشهور فرانسوی و بنیانگذار خانه مد دیور(Dior) وقتی این جملات را مینوشت، حتما میدانست که محیط زندگی چه قدر عمیق بر خلق هنری تأثیر دارد و شاید یکی از بهترین راههای شناخت هنرمند، پا گذاشتن عالمانه بر جای پای اوست.
کریستیان دیور که پس از جنگ جهانی دوم، انقلابی در دنیای مد ایجاد کرده بود، سال ۱۹۵۷، وقتی پنجاه و دو ساله و برای سفر به ایتالیا رفته بود در اوج شهرت و اعتبار درگذشت. اما او به لطف ماندگاری آن چیزی که از خود بر جای گذاشت، نه تنها همچنان زنده است بلکه به یکی از نمادهای زیبایی، ظرافت و آراستگی فرانسه در جهان تبدیل شده است.
آنچه از کریستیان دیور باقی مانده فقط عطرها، لباسها یا طراحیها و به طور کلی محصولات شرکت او نیست، بلکه موزه دیور که فکر اولیه آن سی سال پس از مرگش شکل گرفت و خود موزه در چهلمین سال درگذشت این هنرمند افتتاح شد، محیط و شیوه زندگی نه چندان طولانی اما غنی او را برای همیشه ثبت کرده است.
خانه کودکی دیور، تاریخ یک دوران
اواخر قرن نوزدهم میلادی همزمان بود با “عصر طلایی” یا “دوران زیبا” (Belle Époque) در فرانسه؛ دوران صلح و رفاه و نوآوریهای علمی و فرهنگی اروپا که با آغاز جنگ جهانی اول پایان یافت.
در این دوران باب بود که ثروتمندان فرانسوی ساکن پاریس، خانه دومی هم برای تفریح خود در یکی از مناطق خوش آب و هوای ساحلی این کشور بنا کنند؛ اولین مقصد پاریسیها، شهرهای ساحلی نرماندی در حاشیه دریای مانش بود که علاوه بر نزدیکی به دریا، فاصلهشان با پایتخت کمتر از دیگر مناطق بود.
در همین دوران بود که شهرهایی مثل دُویل، اِتروته، هونفلور و … رونق گرفت و کازینوهای متعددی برپا شد. شهر بندری گرانویل در نزدیکی کوه معروف سن میشل و همچنین جزایر بریتانیایی جرسی و گرنزی هم یکی از همین جاها بود که برخی به آن “موناکو”ی شمال فرانسه میگفتند.
سال ۱۸۹۵، وقتی یک صنعتگر پاریسی تصمیم گرفت وسط یک پارک بر بلندیهای گرانویل، دقیقا بالای یک پرتگاه مشرف به دریای مانش، خانهای ویلایی به سبک خانههای “عصر طلایی” بسازد، هیچ نمیدانست که قرار است چند سال بعد، کودکی در این خانه بزرگ شود که از او به عنوان “یکی از سازندگان قرن بیستم” نام ببرند.
این صنعتگر پاریسی در ۱۸۹۸ خانه را به یکی از اهالی گرانویل که در کار کشتیرانی بود فروخت. صاحب جدید خانه، نام “Les Rhumbs” را بر آن نهاد که به معنی درجههای سی و دوگانه بادسنجی است که در کشتیرانی جهت باد را نشان میدهد.
او با قطعات کوچک سرامیک نقش صفحه این بادسنج را نیز بر زمین یکی از ورودیهای خانه ایجاد کرد تا معرف خانه باشد. همچنین از همان بیرون خانه مشخص است که میلههای پنجره بزرگ طبقه همکف، به شکل سکان کشتی ساخته شده است.
چند سال بعد، در سپتامبر ۱۹۰۶، موریس دیور، پدر کارخانهدار کریستیان دیور این خانه را خرید. کریستیان هنگام اثاثکشی به این خانه یک سال و نیم داشت. او که در ژانویه ۱۹۰۵ به دنیا آمد، دومین فرزند از پنج فرزند خانوادهاش بود.
رنگها و بوها
وقتی خانواده دیور در این خانه مستقر شدند، مادلن، مادر کریستیان تصمیم گرفت که محوطه اطراف خانه را به باغی به سبک باغهای انگلیسی تبدیل کند: “خاطرهای که از خانه دوران کودکیام دارم، صمیمانهترین و شورانگیزترین خاطره است.”
این خانه صورتیرنگ، با شنهای خاکستری اطرافش در کنار چشمانداز آبی دریا، نه تنها مایه آرامش کریستیان دیور بود، بلکه آن طور که خودش نوشته، الهامبخش زندگی حرفهایاش نیز شد: “صورتی روشن همراه با خاکستری، دو رنگ مورد علاقه من در طراحی لباس است.”
تأثیر گلهای باغ مادر دیور فقط در طرحهای لباس و حتی جواهرات او خلاصه نشد، بلکه بوی این گلها نیز در عطرهای دیور به مشام میرسد؛ مثلا بوی گل موگه را میتوان در عطر دیوریسیمو، یکی از محصولات دیور حس کرد.
اگر نخواهیم خرافاتی باشیم و این حرف فالبینی را باور کنیم که در سال ۱۹۱۹ دیور جوان را در مراسم جشنی در نرماندی دیده و به او گفته بود که ” با زنان است که موفق خواهی شد”، اما دستکم این را نمیشود انکار کرد که کریستیان دیور طبع لطیف و عشق به گل را از مادرش به ارث برده بود.
این میراث چنان قوی بود که حتی آرزوی پدر و مادرش برای دیپلمات شدن کریستیان عملی نشد و او درس علوم سیاسی را بدون گرفتن مدرک رها کرد.
دیور خود در کتاب خاطراتش با عنوان “کریستیان دیور و من” نوشته که چگونه “رنگهای خانه، قاب بیضی با گره پاپیونی بالایش به سبک لوئی چهاردهم که سالن خانه را زینت داده بود، موگهها، گل محبوب مادلن که در بهار باغ خانه را عطرآگین میکرد، پارچه پشمی انگلیسی (توئید) که او [مادرش] از آن روبهرو، از جزیره جرسی خریده بود…” بر ذهن جوان و خلاق او اثر گذاشت.
با این که کریستیان خیلی زود، یعنی در شش سالگی زادگاهش، شهر گرانویل را ترک کرد، اما او هر سال برای گذراندن تعطیلات خود همراه با خانواده به این خانه میآمد.
قدم زدن دیور نوجوان در باغ خانه نه تنها شم بویایی او را تقویت میکرد، بلکه خواندن کتابهای راهنما درباره گلها، دانش او در این زمینه را نیز افزایش میداد.
در سال ۱۹۲۵، زمانی که دیور بیست ساله بود، به جای یک گلخانه در باغ، داربستی برای گلها و حوضی در زیرش طراحی کرد که انعکاس گلها در آب حوض، زیبایی آنها را دوچندان میکرد.
در آن زمان، با وجود اینکه کریستیان دیور در مدرسه علوم سیاسی پاریس تحصیل میکرد، اما علاقه اصلیاش معماری بود و این “سالن روباز” را با الهام از معماری دوران خود طراحی کرده بود.
مادر کریستیان نیز به ادامه این داربست، یک باغچه پر از گل اضافه کرد که بعدها در تعمیرات این خانه بر اثر مواد ساختمانی خشکید.
در آن زمان که خانواده دیور در این خانه بودند، سرژ هفتلر لوئیش، که بعدها رئیس شرکت عطرهای کریستیان دیور شد، دیوار به دیوار این خانه سکونت داشت.
دیور جوان در سالهایی که در پاریس بود، به موسیقی نیز علاقهمند شده بود، اما گرایش او به طراحی و نقاشی بود که فورا نبوغش را نمایان کرد.
چند سال بعد، پدر کریستیان که به دلیل بحران اقتصادی در سال ۱۹۲۹ ورشکسته شد، پس از مرگ همسرش مادلن در سال ۱۹۳۱، این خانه را در سال ۱۹۳۲ فروخت.
در این سالها کریستیان دیور در پاریس اقامت داشت و همراه با ژاک بونژان، یک تاجر آثار هنری، گالری را در پاریس به راه انداخته بود که به “هنرمندان فردا” اختصاص داشت. در این گالری، آثاری از پیکاسو و سالوادور دالی هم به نمایش درآمد.
پل استرکر، نقاش آلمانی که در این سالها دوست کریستیان دیور بود، پرترهای از دیور جوان کشید که اکنون در ورودی موزه او نصب شده است.
داستان یک موزه
در سال ۱۹۳۸ شهرداری گرانویل تصمیم گرفت خانه دوران کودکی دیور را که دیگر رنگ و بوی سابق را نداشت و به حالت متروکه درآمده بود، بخرد و باغ خانه را به روی عموم بگشاید.
سی سال پس از مرگ دیور، اولین نمایشگاه درباره او با عنوان “کریستیان دیور، خود دیگرش” در موزه هنرهای مدرن شهر گرانویل به نمایش درآمد؛ در این نمایشگاه بود که فکر اولیه ساخت موزهای برای دیور شکل گرفت.
چند سال بعد، در سال ۱۹۹۱ شهردار گرانویل به پیشنهاد رئیس موزه هنرهای مدرن این شهر، از برنار آرنو، صاحب کنونی خانه مد دیور و یکی از ثروتمندترین تاجران جهان، خواست تا برای نجات خانه دوران کودکی دیور و ایجاد یک موزه در آن کمک کند.
بالاخره این خانه پس از بازسازی و تعمیرات، در سال ۱۹۹۷ به عنوان موزه کریستیان دیور گشایش یافت و در مراسم گشایش آن، کاترین دیور، خواهر کوچک کریستیان که سال ۲۰۰۸ درگذشت، پیراهنی از مادلن، مادرشان را به موزه هدیه کرد.
تا پیش از سال ۲۰۱۷ که موزه ایو سن لوران در پاریس گشایش یافت، موزه کریستیان دیور، تنها موزه فرانسه بود که کاملا به یک هنرمند دنیای مد فرانسه اختصاص یافته بود.
از ابتکارات جالب این موزه، ایجاد یک راهرو پوشیده از گلهای مختلف، در باغ و دقیقا رو به دریاست تا بازدیدکنندگان با قدم زدن در این راهرو، بوی گلهایی که بر اساس آنها عطرهای دیور ساخته شده، به مشامشان برسد.
در سال ۲۰۱۲، وزارت فرهنگ فرانسه پلاک “خانه مشاهیر” را بر سر در این خانه نصب کرد. این پلاک که اعتبار آن باید پس از پنج سال تمدید شود، معرف مکانهایی است که مقاصد اقتصادی ندارند و برای حفظ و انتقال یاد زنان و مردان تأثیرگذار در سیاست، اجتماع و فرهنگ فرانسه بنا نهاده شدهاند. تاکنون ۲۲۶ خانه چنین پلاک یا مدالی را دریافت کردهاند.
نمایشگاههای بیپایان
از زمان گشایش موزه کریستیان دیور تاکنون، هر سال نمایشگاههایی مرتبط با دنیای مد دیور در این موزه برپا میشود که معروفترین و مهمترین آنها نمایشگاه “کریستیان دیور، مرد قرن” بود که به مناسبت صدسالگی دیور در سال ۲۰۰۵ برگزار شد.
اکنون نیز نمایشگاهی با عنوان “ذخایر مجموعه؛ ۳۰ سال دارائی” در این موزه برپاست که تا ژانویه ۲۰۱۹ ادامه دارد.
در این نمایشگاه که به مناسبت ایجاد اولین کلکسیونهای دیور در ۱۹۸۷ برپا شده، با استفاده کلکسیونهای دیگران، به ویژه بستگان و نزدیکان دیور، حدود ۶۰ پیراهن، دهها کیف و کفش و کمربند و هرآنچه را که “اکسسوآر” میخوانند، به همراه نشریات، عکسها و اسناد کریستیان دیور در تمامی فضاهای خانه سه طبقهای دیور (از جمله همکف) به نمایش درآمده است.
همچنین طرحهای دیور در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است: “من همه جا طرح میکشم، در تختخواب، در حمام، روی میز، در اتوموبیل، ایستاده، زیر آفتاب، زیر لامپ، روز، شب …”
خانه دیور نیز به طور اختصاصی برای این نمایشگاه، حدود ۳۰ ماکت پیراهن زنانه طراحی شده از سوی دیور را ساخته که در بخش پایانی به نمایش درآمده است. این درحالی است که موزه دیور خود به تنهایی دارنده مجموعهای از ۴۰۰ پیراهن، صدها اکسسوآر و سند است.
یکی از بخشهای مهم نمایشگاه “ذخایر مجموعه؛ ۳۰ سال دارائی”، بخشی است که “لو نیو لوک” (LE NEW LOOK) نامگذاری شده است.
این بخش به طراحیهای لباس دیور پس از جنگ جهانی دوم اختصاص دارد که نشان میدهد چگونه او پس از یک دوره سیاه جنگ، با بهرهگیری از نوستالژی دوران “عصر طلایی” فرانسه، پیراهنهای زنانه را طراحی میکرده است. عنوان انگلیسی این بخش برگرفته از توصیفی است که کارمل اسنو، سردبیر مجله آمریکایی “هارپرز بازار” درباره طراحیهای دیور به کار میبرد: “نیو لوک!”
با این توصیف، کریستیان دیور که جان تازهای در دنیای مد فرانسه دمیده بود و مدلها و لباسهای طراحی شده او روی جلد نشریات فرانسوی را تسخیر کرده بود، شهرت جهانی یافت. به گونهای که در زمان مرگ دیور در سال ۱۹۵۷، نیمی از صادرات فرانسه در حوزه لباسهای مجلسی زنان، ساخت خانه دیور بود.
چند ماه پیش از مرگش، مجله تایم عکس کریستیان دیور را قیچی به دست روی جلد خود منتشر کرده بود؛ قیچیای که اکنون همراه عینک و دیگر لوازم کار شخصی این هنرمند در موزه دیور به نمایش درآمده است.