نگام ؛ اجتماعی _ حتی انسان های سالم نیز می توانند فشار بر روی سلامت که به دلیل آلودگی هوا به وجود می آید، مانند؛ ناراحی و سوزش سیستم تنفسی و مشکلات تنفسی را در هنگام فعالیت های بیرون از خانه، تجربه کنند. آلودگی هوا نه تنها سلامت جسم را تهدید می کند بلکه در ایجاد افسردگی، پرخاشگری، خواب آلودگی، بیش فعالی کودکان و دیگر اختلالات روانی نیز موثر است.
حسن مقیمی
ذرات جامد یک ترکیب پیچیده است که می تواند حاوی دوده، دود، فلزات، نیترات، سولفات ، غبار ، آب و لاستیک تایر باشد. این ذرات می تواند مستقیما از دودی که از آتش بر می خیزد منتشر شوند و یا بر اثر واکنش گازهایی مانند اکسید نیتروژن در اتمسفر تشکیل شوند اندازه ی این ذرات مستقیما به قابلیتشان به ایجاد مشکل در سلامت ارتباط دارند. ذرات کوچکتر موجب مشکلات شدیدتری می شوند، زیرا از سیستم ایمنی طبیعی بدن عبور می کنند و به عمق ریه ها و مخصوصا رگ های خونی نفوذ می کنند.تماس با این ذرات هم بر روی ریه ها و هم قلب شما تاثیر می گذارد .
یک عضو همایش مدیریت آلودگی هوا و صدا اعلام کرد که از هر ۱۰ مرگ در ایران یکی بر اثر آلودگی هوا صورت گرفته است.
دکتر صادق حسنوند، عضو کمیته علمی ششمین همایش ملی مدیریت آلودگی هوا و صدا گفت بر اساس تحقیقات انجام شده درباره ارتباط بین اپیدمولوژی و آلودگی هوا در دانشگاه علوم پزشکی تهران «۱۰درصد از مرگومیرهای موجود در ایران بر اثر آلودگی هوا اتفاق میافتد.»
صادق حسنوند افزود با توجه به اینکه آلودگی هوا بهعنوان چهارمین عامل مرگومیر در جهان شناخته میشود، او و همکارانش از سال ۸۹ در پژوهشکده دانشگاه علوم پزشکی به بررسی ارتباط بین بیماریهای قلبی و سرطانها با آلودگی هوای تهران پرداختهاند و به این نتایج رسیدهاند.
به گفته او در سال ۲۰۱۶، آلودگی هوا باعث مرگ ۳۳ هزار نفر شده و بر اساس تحقیقات انجام شده در زمینه کاهش آلایندهها در هوای آلوده، تنها راهکار مهم برای رفع این مشکل در تمامی کلان شهرهای دنیا، افزایش استانداردها و فرهنگ عمومی مردم برای استفاده بیشتر از وسایل نقلیه عمومی است.
بر اساس آمار بانک جهانی، پس از سیگار، رژیم غذایی و چاقی، آلودگی هوا چهارمین دلیل مرگومیر زودرس در جهان است. آلودگی هوا منجر به بیماریهای تنفسی و ریه و ناراحتیهای قلبی و سرطان میشود.
صادق حسنوند میگوید حساسترین افرادی که در معرض بیماریهای خطرناک ناشی از آلودگی هوا قرار دارند، افراد بالای ۶۵ سال و زیر ۵ سال هستند. بیماران قلبی عروقی، افراد باردار و افراد چاق نیز از این دستهاند. همچنین زنان نسبت به مردان حساسیت بیشتری در مقابل خطر آلایندهها دارند.
آمار رسمی دولتی نیز نشان میدهد که بیش از ۸۰ درصد آلودگی شهر تهران ناشی از سوخت وسایل نقلیه و همچنین موتور خودروها است. بیش از ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی کاربراتوری در تهران وجود دارد که بیش از ١۰ درصد ناوگان خودرویی تهران را شامل میشود و سهم ۵۰ درصدی در آلودگی هوای تهران دارد.
بانک جهانی اعلام کرده است که در ۲۵ سال گذشته، مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا و پیامدهای آن در ایران حدود ۱۲۰ درصد افزایش یافته است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۹۰ درصد از کودکان جهان در حال تنفس هوای مسموم و آلوده هستند. صدها هزارتن از آنها به این دلیل جانشان را بر اثر بیماریهای تنفسی از دست میدهند.
یافتههای گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان میدهد که هوای مسموم تأثیرات ویرانگری بر میلیاردها کودک در سرتاسر جهان برجای میگذارد. این تأثیرات به بحران بهداشت و سلامت عمومی گسترده در بین نسل آینده خواهد انجامید.
بر این اساس، ۱,۸ میلیارد کودک در سرتاسر سیاره، در کشورهای فقیر و غنی، در حال استنشاق هوای مسموم هستند که ۶۳۰ میلیون نفرشان زیر پنج سال سن دارند.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، متخصصان اثرات جانبی این پدیده را در تقریباً تمام حیطههای بهداشت و سلامت کودکان، از جمله زایمان زودرس، رشد ضعیف یا ناقص، آسم، نارسایی قلبی، صدمات هوشی و غیره مشاهده کردهاند.
پژوهش سازمان بهداشت جهانی نشان میدهد که سالانه ۶۰۰ هزار کودک بر اثر عفونتهای حاد دستگاه تنفسی که بر اثر هوای کثیف روی میدهد، جانشان را از دست میدهند. این آمار مربوط به ۲۰۱۶ است و پس از آن تخفیف نیافته.
در آن سال ۲۰ هزار تن در ایران جانشان را بر اثر آلودگی هوا از دست دادند. بانک جهانی اعلام کرده است که در ۲۵ سال گذشته، مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا و پیامدهای آن در ایران حدود ۱۲۰ درصد افزایش یافته است.
کودکان بیش از همه در معرض خطرات آلودگی هوا هستند
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی ، ۹۳ درصد کل کودکان جهان در معرض خطرناکترین و آسیبزاترین عنصر آلاینده در هوا قرار دارند: PM2.5. و ۹۸ درصد کودکان زیر پنج سال در کشورهای فقیر در حال استنشاق هوایی با درصد آلاینده PM2.5 بیش از حد مجاز هستند.
PM2.5 یعنی ریزگردهای دارای شعاع کمتر از ۲,۵ میکرومتر که حدود سه درصد شعاع یک تار موی انسان است. این ذرات را تنها میتوان با میکروسکوپ الکترونی مشاهده کرد. منبع اصلی این آلاینده بسیار خطرناک نیروگاههای حرارتی، خودروهای موتوری، هواپیماها، سوزاندن چوب در شومینه خانه، سوزاندن پسماندهای کشاورزی، فوران آتشفشانی و طوفانهای گردوغبار است.
ماریا نیرا، مدیر سلامت عمومی و محیط زیست سازمان بهداشت جهانی میگوید که «آلودگی هوا جلوی رشد مغز کودکان ما را میگیرند و سلامت آنها را به شیوههایی بسیار بیشتر از آنچه ما تصور میکردیم، تحت تأثیر قرار میدهد.»
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، کودکان با قد عموماً کوتاهترشان نسبت به بزرگسالان به طور خاص نسبت به آلودگی هوا آسیبپذیرند، زیرا ذرات آلاینده در ارتفاع پایین جمع میشوند. همچنین اندامهای تنفسی و سیستم عصبی آنها رو به تکامل است و تأثیر سموم آلاینده هوا بر آنها بیشتر.
اما زنان حامله نیز آسیبپذیری زیادی در برابر هوای آلوده دارند و جنین داخل رحمشان به شدت در معرض خطر رشد ناقص و زایمان زودرس است.
گزارش سازمان بهداشت جهانی هشدار میدهد که هم آلودگی هوا در بیرون خانه و هم در داخل آن بر سلامت کودکان تأثیر سوء دارد. اما مهمترین منبع آلاینده هوا سوزاندن سوختهای فسیلی و چوب است.
انتشار این یافتهها همزمان است با آغاز نخستین کنفرانس جهانی درباره آلودگی هوا و سلامت در ژنو. قرار است ملتها و شهرهای مختلف جهان در این کنفرانس تعهدات جدیدی برای کاهش آلودگی هوا بپذیرند.
آلودگی محیطی (و آلودگی فضای بیرون) در شهرها و نواحی روستایی باعث مرگ زودهنگام سه میلیون نفر در سال ۲۰۱۲ در سرتاسر جهان شده است – وضعیتی که بیش از همه کشورهای فقیر و کشورهای با درآمد متوسط قربانیان آن هستند. سازمان سلامت جهانی WHO میگوید که اگر ما میزان آلودگی هوا را کاهش دهیم، انواع سکتهها، بیماریهای قلبی، سرطان ریه، و بیماریهای تنفسی نیز کاهش خواهند یافت.
محققان در کینگ کالج لندن اخیرا تایید کردهاند که سطح بالای ذرات سمی به دلیل ترافیک و فرآیند احتراق در خودروها با افزایش تعداد افراد بستری شده در بیمارستانها و مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی و ریه در کودکان و جوانان در ارتباط است.
در سال ۲۰۱۴ تنها ۸ درصد مردم در مکانهایی زندگی میکردند که طبق معیارهای سازمان سلامت جهانی سالم قلمداد میشود. اکثر مردم هوایی را تنفس میکنند که فاقد معیارهای استاندارد است.
آلودگی هوا چیست؟
آلودگی هوا هم میتواند در درون محیط سربسته شکل بگیرد و هم در محیط بیرون. چهار دسته از آلایندههای اصلی عبارتاند از ریزگردها (PM)، ازون، دی اکسید نیتروژن، و دیاکسید گوگرد. این آلایندهها اگر از میزان تعیین شده از سوی سازمان سلامت جهانی بیشتر شوند میتوانند برای سلامت افراد خطراتی را ایجاد کنند. ریزگردها ترکیبی از ذرات جامد و مایع معلق در هوا هستند و بیش از سایر آلایندهها میتوانند تهدیدکننده باشند.
در سال ۲۰۱۲ تعداد ۱۴۱۰۰ مرگ زودهنگام ناشی از آلاینده دیاکسید نیتروژن ثبت شده در حالیکه در همان سال ۳۷۸۰۰ نفر به دلیل ذرات معلق در هوا جان خود را از دست دادهاند. در این زمینه اندازه ذرات معلق اهمیت دارد؛ هر چه اندازه این ذرات کوچکتر باشد، این ذرات خطرناکتر هستند: «خطرناکترین ذرات معلق برای سلامتی آن ذراتی هستند که قطر آنها ۱۰ میکرون یا کمتر است، این ذرات بسیار ریز میتوانند در ریههای افراد نفوذ کنند و همانجا ساکن شوند. قرار گرفتن در معرض چنین ذراتی خطر بیماریهای قلبی و عروقی و نیز سرطان ریه را افزایش میدهد.
اوزون در سطح زمین-که با لایه اوزن در جو متفاوت است-زمانی شکل می گیرد که نور خورشید با آلودگیهای هوا وارد فعل و انفعال میشود. بنابراین بیماریهای ناشی از آلایندهی اوزون-مثل حملههای آسم و مشکلات تنفسی در افراد مستعد زمانی روی میدهند که هوا آفتابی باشد.
دیاکسید نیتروژن محصول احتراق (احتراق سوخت برای گرما، برای تولید نیرو در موتور اتومبیلها و و کشتیها) است و اثری منفی بر عملکرد ریه به ویژه در کودکان مبتلا به ناراحتیها آسمی خواهد داشت. دیاکسید گوگرد گازی بدون رنگ است که وقتی سوختهای حاوی گوگرد میسوزند آزاد میشود. میزان بالای گوگرد میتواند به ناراحتیهای چشمی، مشکلات تنفسی و افزایش میزان بستری شدن در بیمارستان و مرگ و میر افراد با ناراحتیهای قلبی منجر شود.
آلودگی هوای محیطهای بسته
آلودگی هوای محیطهای بسته مشکلی جدی برای آن سه میلیون نفری است که از سوختهایی مثل چوب و زغال چوب در پخت و پز و برای گرم کردن خانه استفاده میکنند. این مشکل زمانی جدیتر است که خانهها سیستم تهویهی خوبی نداشته باشند.
افرادی که در خانههایی زندگی میکنند که در آنها از اجاقهایی با سوخت چوب برای پخت و پز استفاده میشود میتوانند بیشتر در معرض آلودگی قرار گیرند تا کسی که در خیابانها در ساعت اوج ترافیک است.
چند توصیه
اگر تنفس شما به دلیل مشکلی قلبی یا ریوی (مثل انژین یا آسم) دچار مشکل است، احتمالاً بیشتر در معرض اثرات ناشی از آلودگی هوا خواهید بود؛ کسانی که آسم دارند شاید بیشتر نیازمند استفاده از اسپریهای خود در روزهایی باشند که سطح آلودگی هوا نسبت به روزهای عادی بالاتر است.
حتی اکثر افراد سالم نیز در این روزها با علائمی مثل خشک شدن گلو، سوزش چشم و سرفه روبهرو میشوند. وقتی آلودگی هوا در حد بسیار بالا است، به کودکان و بزرگسالان درگیر با مشکلات ریوی و تنفسی، بزرگسالان مبتلا به مسائل قلبی و سالخوردگان توصیه میشود که از فعالیتهای فیزیکی جدی پرهیز کنند. همچنین کسانی که بیماری آسم دارند بهتر است که از اسپری خود بیشتر استفاده کنند.
به همگان نیز توصیه میشود که میزان فعالیتهای فیزیکی خود را به ویژه فعالیتهای فیزیکی بیرون خانه را کم کنند. آلودگی هوا اثری مهم بر روی بارداری و سلامت نوزادان و کودکان دارد. اثر آلودگی مثل اثر سیگارکشیدن در دوران بارداری یا سیگار کشیدن در اطراف نوزاد نیست؛ بااینهمه ریههای در حال رشد بیشتر در معرض اثرات زیانآور آلودگی هوا هستند.
آیا باید ماسک بزنیم؟
هنوز با اطمنیان نمیتوان گفت که دوچرخهسواران به ویژه بیشتر در معرض خطرات ناشی از آلودگی هستند.
کارشناسان کیفیت هوا میگویند دوچرخهسواران شهری میتوانند در معرض میزان کمتری از ذرات قرار بگیرند، زیرا سفرهای آنها کوتاه است یا به این دلیل که وقتی شما در حال حرکت هستید در دام مهدود نمیافتید.
یک تحقیق در منطقهای با درجهی آلودگی هوایی بالا نشان داده که دوچرخه سوارانی که ماسک میزنند نسبت به کسانی که ماسک نمیزنند فشار خون پایینتری دارند، شاید این امر به این دلیل باشد که به قلب کسانی که ماسک میزنند فشار کمتری وارد میشود. یک ماسک خوب باید فیلتری داشته باشد تا ذرات بسیار ریز و در حد میکرون را جذب کند. بااینحال فیلتری که راحت باشد احتمالا قابلیت چندانی ندارد.