نگام، سیاسی_ ابراهیم یزدی (زاده ۳ مهر ۱۳۱۰، قزوین –درگذشته ۶ شهریور ۱۳۹۶، ازمیر)، عضو شورای انقلاب، وزیر خارجه و معاون نخستوزیر در دولت موقت انقلاب، نماینده شهر تهران در مجلس اول و دبیرکل نهضت آزادی ایران بود. ابراهیم یزدی در دوران اقامت سید روحالله خمینی در نوفللوشاتو، فرانسهاز مشاوران او بود. او پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، به همراه روحالله خمینی به ایران بازگشت.
در بهمن ۱۳۵۷، ابراهیم یزدی به دستور روحالله خمینی به عضویت نهادی مخفی به نام شورای انقلاب اسلامی ایران درآمد. خلخالی ادعا میکند ابراهیم یزدی بازپرس دادگاه انقلاب در زمان محاکمهٔ ژنرالهای ارتش شاهنشاهی ایران بود. و با آغاز به کار دولت موقت انقلاب به سمت «معاون نخستوزیر در امور انقلاب» برگزیده شد. وی برای مدتی به عنوان سرپرست مؤسسه کیهان منصوب شد. و پس از استعفای کریم سنجابی ازوزارت امور خارجه ایران، به عنوان «وزیر امور خارجه دولت موقت انقلاب» معرفی شد. در دوران وزارت او، ایران از پیمان سنتو خارج شد و سپس بهجنبش غیرمتعهدها پیوست. در فاصله کوتاهی پس از آغاز بحران گروگانگیری در سفارت آمریکا، دولت موقت به نخستوزیری مهدی بازرگان در اعتراض به ناتوانی دولت و کنترل گروههای خودسر استعفا داد. وی سپس در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، نماینده مردم تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی شد، اما پس از آن، صلاحیتاش برای نامزدی در انتخابات دورههای بعدی مجلس شورای اسلامی، توسط شورای نگهبان قانون اساسی، ظاهراً با استناد به اظهارات سید روحالله خمینی علیه نهضت آزادی، رد شد.
ابراهیم یزدی، در جلد سوم کتاب خاطراتش، در صفحه ۷۳۷ در نامهای به تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۶۹ خطاب به احمد خمینی نوشته: «شما خوب میدانید که «برنامهٔ سیاسی و اجرایی» آقای خمینی را من تنظیم کرده و ایشان تصحیح و تنقیح نمودند، که بعدها بر طبق آن شورای انقلاب و دولت موقت… تأسیس گردید. شما به کسی این اتهامات پوچ و بی اساس را زدهاید که طراح و مؤسس سپاه پاسداران بودهاست، طراح و مبتکر «روز قدس» بودهاست، طراح اصلی و اولیه برخی دیگر از نهادهای انقلاب بودهاست»
ابراهیم یزدی، تا پیش از انقلاب ایران سالها به همراه خانوادهاش در آمریکا زندگی کرد و به شهروندی ایالات متحده آمریکا درآمد. او پس از کنار گذاشته شدن از مناصب حکومتی، بارها به دلایل مختلف زندانی شد و آخرین بار از تاریخ ۹ مهر ۱۳۸۹ تا ۲۹ اسفند ۱۳۸۹ خورشیدی در زندان بود.
ابراهيم يزدي، يکي از شخصيت هاي سياسي و فرهنگي موثر جامعه ايران در چند دهه اخير، پس از عمري مبارزه و تلاش درگذشت. بيش از شش دهه فعاليت مستمر سياسي دکتر يزدي در قالب عضويت و همکاري با نهضت خداپرستان سوسياليست و سپس نهضت آزادي ايران، عضويت در دولت اول انقلاب يا دولت موقت، نمايندگي مردم در مجلس اول پس از انقلاب و دبير کلي نهضت آزادي پس از درگذشت مرحوم مهندس بازرگان از جمله شاخص هايي است که موجب شده نام اين شخصيت بيش از هر چيز با فعاليت هاي سياسي پيوند بخورد و در افکار عمومي به عنوان شخصيتي سياسي معرفي و مطرح شود. هرچند اين وجه از شخصيت و فعاليت ها بخش مهمي از زندگي و سوابق او را به خود اختصاص مي دهد؛ اما اين ويژگي ها مانع از آن نمي شود که بُعد فرهنگي خدمات و تلاش هاي دکتر يزدي به فراموشي سپرده شود. در حوزه فرهنگ نيز دکتر يزدي خدمات و تلاش هاي زيادي را در کارنامه خويش به ثبت رسانده است. گذشته از انتشار چند نشريه در خارج از کشور، ارتباط با گروه هاي دانشگاهي ايرانيان خارج از کشور، سرپرستي روزنامه کيهان در سال هاي ٥٨ و ٥٩ مي توان به انتشار و تاليف و ترجمه ده ها جلد کتاب، مقاله و مطلب در حوزه هاي مختلف علمي، پزشکي، تاريخي، ديني و سياسي اشاره کرد. جزئي از دل مشغولي هاي او در حوزه علمي و پزشکي بود که ترجمه و انتشار برخي آثار نشان دهنده اين وجه از علايق او است. انتشار کتاب هايي مانند تغييرات جهشي در ماده ژنتيک جهش زاها، چگونگي جهش ها، سيستم هاي تعمير و ترميم سلولي، جهان شگفت انگيز مغز (مغز جهان سه پوندي ) / تاليف جوديت هوپر، ديک ترسي ، خاک هاي رسي و پيدايش حيات، دانستني هايي درباره سرطان پروستات، مباني ژنتيک مولکولي و نيز کتاب بيماري هاي قلب آدمي، آثاري است که در حوزه مباحث علمي و پزشکي به وسيله دکتر يزدي منتشر شده است. در حوزه مباحث ديني و روشنفکري ديني نيز به تاسي از رهبران پيشين نهضت آزادي ايران مانند آيت الله طالقاني، مهندس بازرگان و دکتر يدالله سحابي تتبعات و بررسي هايي را با توجه به محدوديت هاي چاپ کتاب در اين حوزه، منتشر کرده است. روشنفکري ديني و چالش هاي جديد، خطي در دريا: تاملي در مفهوم و مصداق دو پديدار قرآني مرج البحرين و جوار المُنشآت و تاملاتي در آيات مبارکه قرآن کريم از جمله آثار قلمي او در اين حوزه است. در حوزه تاريخ به ويژه تاريخ تحولات سياسي معاصر ايران و مسائل راهبردي نيز آثاري از ابراهيم يزدي منتشر شده است برخي از اين آثار داراي تازگي خاصي است. اين امر به نوعي نتيجه ايفاي نقش ها در ظهور و بروز اين پديده ها يا ارتباط با اين اشخاص و موضوعات است و در نتيجه ابعادي از رويدادها مورد توجه قرار گرفته که در نظر و نگرش ديگر پژوهشگران انعکاس کمتري داشته است.
انتشار برخي اسناد شخصي درباره دکتر چمران يا نگاه ويژه به جنبش دانشجويي ايران در سال هاي پيش از انقلاب به اين آثار ارزش تاريخي و سندي زيادي بخشيده است. از جمله کتاب هاي اين بخش مي توان به بازرگان اسوه تقوي و صداقت، جنبش دانشجويي در دو دهه : از ١٣٢٠ تا ١٣٤٠، سه جمهوري، کالبدشکافي توطئه : کودتاي نظامي ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، يادنامه شهيد بزرگوار دکتر مصطفي چمران ، آخرين تلاش ها در آخرين روزها (مطالبي ناگفته پيرامون انقلاب اسلامي ايران)، دکترين امنيت ملي و کتاب بررسي جنبش هاي اسلامي و معرفي چهره هاي ناشناخته روحانيت معاصر اشاره كرد. به نظر مي رسد انتشار اين آثار، آن هم براي شخصيت پر مشغله اي مانند دکتر يزدي، نشاني از بُعد ديگر شخصيت و دل مشغولي هاي فرهنگي اوست.
نيم قرن فعاليت سياسي آزادي خواهانه و گاه پرالتهاب، دبير کلي يکي از قديمي ترين سازمان هاي سياسي کشور و انتشار ده ها کتاب و مقاله در عرصه فرهنگي و تاريخي کارنامه اين شخصيت ايراني است. در سال هاي گذشته دکتر يزدي در حال تدوين و انتشار خاطرات خود با عنوان ٦٠ سال صبوري و شکوري بود که مرگ اجازه نداد تا يزدي اتمام کار و انتشار آن را نظاره گر باشد. در اين مجموعه که چند جلد آن آماده شده، اسناد بسيار مهم و ناديده اي از تحولات ايران در دهه هاي گذشته به ويژه اسناد مرتبط با انقلاب اسلامي منتشر شده و از اين نظر منبع بسيار بااهميتي در اختيار محققان و علاقه مندان قرار گرفته است. يزدي در دهه هاي اخير با ناملايمات زيادي روبه رو بود؛ اما اين ناملايمات هيچ گاه موجب کناره گيري او از مسئوليت هاي ملي و وطني اي که براي خود تعريف کرده بود، نشد. يادش گرامي باد.
محسن افخمی