نگام ؛ فرهنگ و هنر _ روز ۷ آبان (۲۹ اکتبر) که تاریخ نویسان آن را روز ورود کوروش به بابل و صدور منشور کوروش میدانند به پیشنهاد سازمان بینالمللی نجات پاسارگاد٬ روز کوروش کبیر انتخاب و نامگذاری شده است.این روز به مناسبت پایان تصرف امپراتوری بابل به دست سپاه هخامنشیان (۲۹ اکتبر سال ۵۳۹ پیش از میلاد) و پایان دوران ستمگری در جهان باستان انتخاب شدهاست.در آستانه ۷ آبان (۲۹ اکتبر) که برخی آن را «روز کوروش» نامیدهاند، بهرام پارسایی، نماینده شیراز در مجلس شورای اسلامی از شورای عالی امنیت ملی خواسته تا به این موضوع ورود کند.
حسن مقیمی
بهرام پارسایی، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی سال گذشته همزمان با روز کوروش کبیر از حسن روحانی بهعنوان رئیس شورایعالی انقلاب فرهنگی درخواست کرده است تا با هدف انسجام ملی و توسعه صنعت گردشگری، برای ثبت روز کوروش در تقویم ملی کشور وارد عمل شود. آقای پارسایی در این نامه نوشته است: «نامگذاری روز کوروش که دارای تمام ویژگیهای قانونی یک مناسبت خاص در تقویم است، لازم و شایسته بود در سالهای گذشته انجام میگرفت و از تبدیل مسالهای فرهنگی اجتماعی به امنیتی جلوگیری میشد. از جنابعالی بهعنوان ریاست محترم جمهور و شورایعالی انقلاب فرهنگی خواهشمند است با بهرهگیری از مشاوره استادان نامدار تاریخ و مورخان داخلی و خارجی نسبت به تعیین روزی با مبدا تاریخی به نام کوروش برای درج در تقویم ملی و جهانی اقدام فرمایید.»
ميرجلالالدين كزازي و علياصغر دادبه استادان ادب پارسي، دكتر ناصر تكميل همايون استاد تاريخ و جامعه شناسي و دكتر حكمتالله ملاصالحي استاد باستانشناسي دانشگاه تهران میز در نامهای جداگانه به رئیس جمهور ایران خواستار فراهم آوردن تمهیداتی شده اند تا مراسم بزرگداشتی به مناسبت روز کوروش برگزار شود.
در این نامه امده است: «نزدیک به یک دهه است که هفتم آبانماه از سوی دوستداران ایران در سراسر جهان به یاد روز صدور منشور حقوق بشر کوروش بزرگ پس از آزادسازی بابل، که نقطه عطفی در تاریخ جهان به شمار میرود، بهگونهای خودجوش «روز کوروش» نامیده شده و در آن گروهی از ایرانیان که سال به سال بر شمارشان افزوده میشود بر آرامگاه آن شخصیت ارجمند گرد آمده و جلوههایی زیبا از وحدت و همبستگی ایرانیان و اقوام ایرانی را به نمایش میگذارند.»
آنها تاکید کرده اند: «در کنار یادکردِ مفصل و آشکار کوروش بزرگ در کتاب دینی عهد عتیق به نیکی، در آثار بسیاری از بزرگان و مفاخر اسلامی روح متعالی و عدالتخواه کوروش ستایش شده و بسیاری از صاحبنظران حوزه و دانشگاه در تفاسیر آیات ۸۲ تا ۹۵ سوره کهف قرآن مجید، که بر انطباق روایات مربوط به کوروش کبیر و ذوالقرنین تاکید میکند، به جایگاه کوروش یا ذوالقرنین از منظر قرآن اشاره کردهاند و از این رو، توجه به این نماد ملی با فرهنگ اسلامی ملت ایران ستیزی ندارد.»
آنها با تکرار درخواست خود از آقای روحانی نوشتهاند: «امید که با پیگیری شما، سازمانها و نهادهای متولی، اهمیت حفظ و یاری رساندن به این مناسبت ملی را درک کرده و در کنار مردم چنین مناسبتی را از چنان پیرایههایی پاک گردانند تا به این وسیله تلاشهای بدخواهان ایران و گروههای جداییافکن را که با حمله به شخصیت کوروش و روز کوروش همبستگی ملی و تاریخی و فرهنگی ما را نشانه گرفتهاند، ناکام سازند و با بهرهبرداری خردمندانه از محبوبیت جهانی این شخصیت مهم، گامی نو در نشان دادن تصویری از پیشینه کهن صلحدوستی و حقوق بشر ایرانیان بردارند و از آن در راه ساختن پدیدههایی فرخنده همچون گسترش صنعت گردشگری بهره ببرند.»
امسال هم در آستانه ۷ آبان (۲۹ اکتبر) که برخی آن را «روز کوروش» نامیدهاند، بهرام پارسایی، نماینده شیراز در مجلس شورای اسلامی از شورای عالی امنیت ملی خواسته تا به این موضوع ورود کند.
بهرام پارسایی درباره نامگذاری «روز کوروش» گفته پیگیریهایش برای نامگذاری این روز به نتیجه نرسیده است. به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی «این موضوع امنیتی شده است.»
نماینده شیراز انتقاد کرده که «در دنیا مسائل امنیتی را برای کاهش هزینههای ناشی از آن، به مسائل فرهنگی و اجتماعی تبدیل میکنند. ما کاملاً نقطه عکس آنیم» و ادامه داده «در سالهای قبل بدون احساس تفاوت قومیتی شاهد حضور مردم در این مجموعه بودهایم.»
او مسئولان را در مواجه با این موضوع به «سوء مدیریت»، «نداشتن برنامه» و «کج سلیقگی» مسئولان متهم کرد.
این نماینده شیراز همچنین از شورای عالی امنیت ملی خواسته تا به این موضوع ورود کند چرا که اکنون «همه تلاشها بر این است که چگونه جلوی برگزاری این مراسم گرفته شود.»
در سال ۱۳۹۵، شمار زیادی از شهروندان ایرانی، در آرامگاه کوروش در شهرستان پاسارگاد استان فارس گردهم آمدند. تصاویر این تجمع بازتاب خبری گستردهای داشت. در این گردهمایی شعارهایی در انتقاد از جمهوری اسلامی سر داده شد. همچنین در جریان مراسم، شعارهای دیگرهراسانهای نیز در تمجید از نژاد آریایی سر داده شد.
به دنبال این تجمع شماری از منتقدان نسبت به رشد و تقویت گرایشات ملیگرایانه و افراطی هشدار دادند.
گردهمایی آبان ۱۳۹۵ در میان محافظهکاران مذهبی ایران نیز با واکنش منفی مواجه شد. از جمله نوری همدانی از مراجع دینی ــ حکومتی از این مراسم انتقاد کرد.
سرانجام، آبان ماه سال گذشته، عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران گفته بود موضوع کوروش، پادشاه سلسله هخامنشی، «بحث ضداسلامی نیست» و حسن روحانی دستور داده تا با یاری وزارت اطلاعات «روز کورش» مدیریت شود.
عبدالرضا رحمانی فضلی گفته بود: «مشکل ما کوروش نیست بلکه معاندینی هستند که به دنبال سوءاستفاده از این روز بودند.»
«روز کوروش»، بنیانگذار و نخستین پادشاه هخامنشی، از سوی طرفدارانش ۷ آبان (۲۹ اکتبر) اعلام شده است. این روز سالروز ورود کوروش به بابل است اما بهعنوان «روز کوروش» در هیچ تقویم رسمی ثبت نشده است. گروهی از مقامهای حکومتی و دینی ایران برگزاری این روز را مخالف با شعائر اسلامی میدانند و هر سال نیروهای امنیتی موانعی بر سر راه شرکتکنندگان در مراسم این روز در پاسارگاد، مقبره کورش، ایجاد میکنند.
در سال ۱۳۸۷، در دولت نخست محمود احمدینژاد نیز اسفندیار رحیم مشایی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفته بود: «در نظر گرفتن روزی به نام کوروش تا کنون در دستور کار ما نبوده اما این موضوع قابل بررسی است که در تقویم ملی روزی به نام کوروش یا تخت جمشید داشته باشیم.»
اکنون با فرارسیدن سالگرد این مراسم، مشخص که نهادهای امنیتی و مقامات جمهوری اسلامی درصددند بار دیگر از تجمع در این پاسارگارد جلوگیری کنند یا چنانچه رحمانی فضلی وعده داده بود این موضوع را مدیریت کنند.
در ذیل توجه شما به گزارشی پیرامون وقایع تلخ سال گذشته در هفتم آبان ماه جلب می کنم که امید داریم در سال جدید چنین اتفاقاتی رخ ندهد
گزارش مربوط به سال گذشته می باشد
اخبار بزرگداشت مناسبت موسوم به “روز کوروش کبیر” در روز ۷ آبان امسال نیز همچون چند سال اخیر در شبکه های اجتماعی مورد توجه بسیار بوده است. علاقه و توجه گروهی از مردم در کنار ممنوعیت های ایجاد شده از سوی حکومیت این روز را تبدیل به موضوعی پیچیده کرده است.
در کنار اخبار و اطلاعیههای بینام و نشان بسیاری که از هفته های پیش برای ممنوعیت برگزاری جشن کوروش در پاسارگاد منتشر شد، واکنش آیت الله ایمانی امام جمعه شیراز که بزرگداشت این روز را «اسرائیلی» نامیده، ابعاد مسئله را گسترده تر و مواجهه با آن را دشوارتر ساخته:
«هفتم آبان که چند سالی است استان فارس به آن گرفتار شده منشأ توراتی و اسرائیلی دارد و جز این چیز دیگری نمیتوان برای آن متصور بود. اگر افرادی نظری جز این دارند از تاریخ پیدا کنند و بیاورند، باید با مطالعه و حساب شده حرف زد، اینکه شبکه های ماهوارهای، خبرگزاریها و گروههای مختلف فعال میشوند و حرکت خود را آغاز میکنند و از حس ملیگرایی افراد سوء استفاده میکنند و آنها را به صحنه می آورند و بعد هم شعارهای ناهنجار به آنها یاد می دهند، این جز به معنای ریشه داشتن هفت آبان در تورات چیز دیگری نیست.»
نامه بی پاسخ استادان دانشگاه و نماینده مجلس
یکی از شیوههایی که حکومت برای مقابله با تجمع در پاسارگارد گرفته، بستن راههای دسترسی به محل به بهانه تعمیرات است. این روش برخورد واکنش بسیاری از فعالان و کارشناسان میراثفرهنگی و استادان دانشگاه را هم در پی آورده، بهطوری که میرجلالالدین کزازی و علیاصغر دادبه استادان ادب پارسی، دکتر ناصر تکمیل همایون استاد تاریخ و جامعه شناسی و دکتر حکمتالله ملاصالحی استاد باستانشناسی دانشگاه تهران در نامهای از حسن روحانی، رئیسجمهور، خواستهاند به سازمانها و نهادهای متولی توصیه کند یاری رسان مردمی باشند که هفتم آبانماه به پاسارگاد میروند. این نامه هیچ پاسخی از سوی مسئولان دولتی نداشته است.
در همین حال یک نماینده شیراز در مجلس شورای اسلامی نیز در نامهای به حسن روحانی که در خبرگزاری ایسنا منتشر شد خواست زمینه نامگذاری روز کورش در تقویم ملی کشور را مهیا کند. بهرام پارسایی نماینده شیراز که سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز هست در نامه خود به رئیسجمهوری به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی تقاضا کرده که در راستای انسجام ملی و توسعه صنعت گردشگری کشور، دست فرصتطلبان و سودجویان در سوءاستفاده از این مناسبتها کوتاه شود. این نامه نیز مانند نامههای دیگر بی پاسخ ماند. گفته میشود، توجه شاهان پهلوی به کوروش و پاسارگاد مهمترین عامل برای اینگونه برخوردهای سلبی پس از گذشت ۴۰ سال از جمهوری اسلامی در ایران است.
کوروش ملی و قرآنی
در حالیکه نامهها بیپاسخ ماند اما واکنشهای اقضار مختلف مردم تندتر و بیشتر شد. تعداد زیادی از فعالان میراثفرهنگی در بیانیه و نامههای متعدد خواستار برگزاری این روز همچون سالهای پیش شدند.
در حالی که در حکومت تلاش میشود به دلایل ایدئولوژیک کوروش و “روز کوروش” را طرد کنند، در همان حال تلاشی صورت میگیرد در جهت ادغام آن در یک ایدئولوژی فراگیرتر ملی-مذهبی.
حکمتالله ملاصالحی، باستانشناس درباره اتفاقات مربوط به روز ۷ آبان نوشته است:
«انسانهای با خرد و حکمت، نیکاندیش و نیکخواهِ مردمان، در هر دورهای که زیسته و برآمدهاند، فرزند هر سرزمین و هر ملت و هر قومی که بودهاند؛ چهرههای درخشان جغرافیای تاریخی و فرهنگی جامعه و جهان بشری ما بودهاند و شایستهی احتراماند و ستودنی و در خور تقدیر. نام و یادشان را میباید گرامی داشت تا مرزهای نیکخواهان و بدخواهان، و خادمان و خائنان از هم بازشناخته شود. کورش یک نام نیست. در کسوت یک سردار نظامی و جنگجو و سلحشور نیز درنمیگنجد. چهرهای صرفاً سیاسی و سیاستپیشه و مرد سیاسی هم نیست. شهریار خرد و حکمت است و فرزند مردمانی حساس به آداب و ادب زندگی و اخلاق دینداری و منش دولتداری. کورش و هر شخصیت دیگری، با چنین اوصافی، متعلق به تاریخ و فرهنگ بشری ما در مقیاس جهانی است.»
برخی هم تاکید کردهاند که: مگر کوروش همان “ذوالقرنین” نیست که در قران آمده و نامش بسیار ستوده شده است. چطور شده که امروز ما سر مخالفت با کوروش برداشته ایم؟
۷ آبان چگونه شکل گرفت؟
ببراز بازوبندی، کنشگر فرهنگی نحوه نامگذاری این روز را اینگونه شرح می دهد: «پانزده سال پیش به ابتکار دوستان وطندوست بر آن شدیم تا بزرگداشتی برای کوروش بزرگ داشته باشیم و با رایزنیهای که داشتیم هفت آبان را برای این روز انتخاب کردیم. در سال نخست نه نفر در این مراسم همراهی کردند و این مراسم با همهی فراز و فرودهایی که داشت برگزار شد؛ سال ۹۵ جمعیت فراتر از تصور بود و در این سال درخواست ثبت روز کوروش بزرگ را کردیم.حال می بینیم که برخی نمایندگان مجلس هم قول و هم صدای ما شده اند و این پیروزی جریان وطن دوست است.»
بازوبندی برخورد رسانههای آن سوی آب را دلیل این همه سختگیری در داخل میداند: «متاسفانه امسال جریانهای اپوزیسیون خارج از کشور بر آن شدند تا از این روز بهره برداری سیاسی کنند که این موضوع حساسیت نهادهای امنیتی را برانگیخته است و با این کار به جریان ملی گرایانه صدمات زیادی خواهند زد. از آنجایی که ما اصرار بر ثبت روزی بنام کوروش بزرگ در تقویم ایران را داریم دخالت بیگانگان را به هیچ روی نخواهیم پذیرفت، چرا که هزینه های جبران ناپذیری را به جریان کاملا مستقل ملی گرایانه وارد خواهد کرد.»
در همین حال بسیاری منتظر دیدن برخورد مسئولان میراث فرهنگی با این شرایط بودند تا اینکه فاطمه رضایی، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس خبر تعطیلی آرامگاه کوروش در ۷ آبان را انکار کرده و اطلاعیههایی را که در خصوص تعطیلی این محوطه تاریخی منتشر شده «فاقد اعتبار» توصیف کرده است. او گفته:
«براساس استعلامی که از استانداری فارس و پایگاه میراث فرهنگی پاسارگاد گرفته، محتوای این اطلاعیهها صحت ندارد و پوسترهایی با متن تعطیلی مجموعه پاسارگاد در تاریخ مزبور که با نشان استانداری و این اداره منتشر شده، فاقد اعتبار است.»
با این همه، عکسهای منتشر شده از پاسارگاد نشان از این دارد که بسیاری از راهها بسته است.
گزارش یکی از مسافران مسیر شیراز – پاسارگاد:
بخشی از زندگی کوروش بزرگ
کوروش دوم که به کوروش بزرگ و کوروش کبیر مشهور است، بنیانگذار و نخستین شاه شاهنشاهی هخامنشی بود که در بین سالهای ۵۵۹ تا ۵۲۹ پیش از میلاد، بر نواحی گستردهای از آسیا حکومت میکرد. کوروش در استوانهٔ خود که در بابل کشف شده، خودش را «فرزند کمبوجیه، شاه بزرگ انشان، نوادهٔ کوروش، شاه بزرگ انشان، نوادهٔ چیشپیش، شاه بزرگ انشان، از خانوادهای که همیشه پادشاه بودهاست» معرفی میکند.
به گفتهٔ هرودوت (نخستین تاریخنگار یونانی زبان) ، کوروش نسب شاهانه داشتهاست و بهجز کتزیاس، دیگر نویسندگان یونانی، ماندانا دختر آستیاگ را مادر کوروش دانستهاند و گزارش دادهاند که کوروش حاصل ازدواج کمبوجیه یکم و ماندانا بودهاست. برخی از مورخان امروزی این روایت را معتبر میدانند اما برخی دیگر اعتقاد دارند رواج این روایت ریشههای سیاسی داشتهاست و هدفش این بوده که از بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی، مردی نیمهمادی بسازد تا مادها را با فرمانروایی پارسها آشتی دهد و اصولاً رابطهای بین ماندانا دختر آستیاگ و کوروش قائل نیستند و آن را افسانه میدانند.
دربارهٔ کودکی و جوانی کوروش و سالهای اولیهٔ زندگی او روایات متعددی وجود دارد؛ اگرچه هر یک سرگذشت تولد وی را به شرح خاصی نقل کردهاند، اما شرحی که آنها دربارهٔ ماجرای زایش کوروش ارائه دادهاند، بیشتر شبیه افسانهاست. هرودوت در مورد دستیابی کوروش به قدرت، چهار داستان نقل میکند. ولی فقط یکی از آنها را معتبر میداند. طبق نظر گزنفون از قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد مسیح یک سلسله داستانهای متفاوت دربارهٔ کوروش نقل میشدهاست.
کوروش ابتدا علیهٔ شاه ماد طغیان کرد و سپس به پایتخت حکومت ماد در هگمتانه یورش برد و با کمکهایی که از درون سپاه ماد به او شد، هگمتانه را فتح کرد. سپس کرزوس، شاه لیدیه را شکست داد و بهسوی سارد لشکر کشید و پس از دو هفته، شهر سارد به اشغال نیروهای ایرانی درآمد. کوروش مسئولیت فتح دیگر شهرهای آسیای صغیر را به فرماندهانش واگذار کرد و خود به اکباتان بازگشت و بهسوی «پارت»، «زرنگ»، «هرات»، «خوارزم»، «باختر»، «سغد»، «گندار»، «ثهتَگوش» و «اَرَخواتیش» لشکر کشید. جزئیات این جنگها در تاریخ ثبت نشدهاست و اطلاع کمی دربارهٔ کیفیت این نبردها وجود دارد.
در بهار سال ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش آهنگ تسخیر بابل را کرد و وارد جنگ با بابل شد. به گواهی اسناد تاریخی و عقیدهٔ پژوهشگران، فتح بابل بدون جنگ بودهاست و توسط یکی از فرماندهان کوروش بهنام گئوبروه در شب جشن سال نو انجام شد.
هفده روز پس از سقوط بابل، در روز ۲۹ اکتبر سال ۵۳۹ پیش از میلاد، خود کوروش وارد پایتخت شد.
استوانهٔ کوروش پس از شکست دادن نبونعید و تصرف بابل، نوشته شده و به منزلهٔ سند و شاهد تاریخی پرارزشیاست. در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد استوانهٔ کوروش را به همهٔ زبانهای رسمی سازمان منتشر کرد و بدلی از این استوانه در مقر سازمان ملل در شهر نیویورک قرار داده شد.
هرودوت گزارش میدهد که کوروش در جنگ با ماساگتها کشته شد؛ ولی این دیدگاه را اکثر مورخان جدید رد میکنند و معتقدند که داستان هرودوت ساختگی است. تنها منبع موثق کهنی که غیرمستقیم به مرگ کوروش اشاره میکند، دو لوح و سند گلی یافتشده در بابل است که نخستین آن مربوط به دوازدهم اوت ۵۳۰ پیش از میلاد است که تاریخ آن «نهمین سال کورش، شاه کشورها» را نشان میدهد.
سند دوم که مربوط به سی و یکم اوت ۵۳۰ پیش از میلاد است، «سال آغاز فرمانروایی کمبوجیه، شاه کشورها» را بر خود دارد. این دو سند که در ظاهر اهمیت چندانی ندارند، در واقع نشان میدهند که کوروش در فاصلهٔ بین ۱۲ تا ۳۱ اوت سال ۵۳۰ پیش از میلاد درگذشتهاست و یا حداقل، خبر درگذشت وی و بر تختنشینی کمبوجیه در این تاریخ به بابل رسیدهاست.