دو روز بعد از زلزله ویرانگر غرب ایران که خسارات گسترده ای در کرمانشاه به بار آورد رئیس جمهور ایران قول داده است که مسئولان احداث ساختمان هایی که در زلزله فروریخته پاسخگو شناخته شوند. اشاره حسن روحانی به ساختمان های مسکن مهر در شهر سرپل ذهاب بود که در زلزله یکشنبه شب تا حدود زیادی تخریب شده است. او هنگام بازدید از بخش های زلزله زده شهر به دو ساختمان اشاره کرد که یکی فرویخته و دیگری سرپا مانده بود. حسن روحانی رییس جمهور ایران در بازدید از استان کرمانشاه گفت: “وقتی به سرپل ذهاب رفتیم دیدیم که چگونه خانههای مردم که در کنار خانههای مسکن مهر بود حتی شیشههایش هم نشکسته بود اما خانههای مسکن مهر تخریب شده بودند. البته برخی میگویند علت این بوده که آن خانهها روی گسل قرار داشتند در حالی که گسل نقطهای نیست بلکه یک مسیر است و اگر آن خانههایی که مربوط به مسکن مهر بوده روی گسل قرار داشته خانههای مجاورش هم روی همان گسل قرار داشتند.” با این حال او بعدا در ستاد مدیریت بحران کرمانشاه گفت اکنون وقت مچ گیری نیست: ” این مسکن مهرها را دیدیم که در کنار خانه های مردم بود. خانه ها خراب نشده بودند اما مسکن مهر خراب شده بود. گرچه وقت این نیست مچ همدیگر را بگیریم.”
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور ایران نیز در اظهاراتی مشابه ، تأیید کرده است که بسیاری از خانههای تخریب شده در زلزله یکشنبه شب در غرب این کشور متعلق به ساختمانهای مسکن مهر بوده است. او از وزیر راه و شهرسازی خواست تا با دقت این موضوع را بررسی کند که چرا خانههای نوساز تا این حد آسیبپذیر بودهاند.کمیسیون عمران مجلس هم مامور شده تا با دقت بیشتری وضعیت ایمنی و کیفیت ساختمانهای مسکن مهر را بررسی و گزارش آن را در صحن علنی مجلس قرائت کند. با این حال مسعود شریفی، مدیر کل اداره راه و شهرسازی استان کرمانشاه روز سه شنبه به همین موضوع اشاره کرد: “ما در سر پل ذهاب دو پروژه ۵۰۰ واحدی و ۲۵۰ واحدی مسکن مهر داریم که پروژه اول با توجه به قرار گرفتن آن بر روی گسل آسیب جدی دیده است و این موضوع به دلیل پایین بودن کیفیت ساخت مسکن مهر نبوده بلکه تمام ساختمانها و سازههای آن منطقه حتی اداره راه و شهرسازی این شهرستان که ساختمانی یک طبقه است آسیب دیدهاند.”
اما علی بیت اللهی دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با زیر سوال بردن اظهارات مسعود شریفی و تاکید بر اینکه هیچ دقتی در کار نظارت بر ساخت” ساختمانهای مسکن مهر صورت نگرفته و “اغلب مقررات ساختمانی در آنها رعایت نشده است.” گفت: “واحدهای مسکن مهر کرمانشاه بر روی گسل قرار نداشته و علت تخریب جدی، پایین بودن مقاومت این ساختمان است.” وی گفت “در زلزله اخیر بجنورد هم شاهد تخریب جدی واحدهای مسکن مهر بودیم و زلزله کرمانشاه هم نشان داد که مسکن مهر این منطقه هم در برابر زلزله مقاوم نیست.”بیت اللهی اضافه کرد “در مناطق زلزله زده شاهد این هستیم که در کنار بناهای خشت و گلی با تخریب کم، واحدهای مسکن مهر که دو سال هم از ساخت آنها نمیگذرد به صورت جدی تخریب شده اند و این یک فاجعه است.” وی افزود “قطعا علت تخریب جدی ساختمانهای مسکن مهر استفاده از مصالح ساختمانی غیر استاندارد، شتابزدگی در ساخت، جانمایی و طراحی نادرست است.”
در این میان اما اظهارات رئیس سازمان نظام مهندسی ایران مبنی بر اینکه این سازمان «هیچ نظارتی» بر ساخت این پروژه نداشته است ، از تخلفات بزرگ در ساخت و ساز مسکن مهر پرده برداشت . حسن قربانخانی، رئیس سازمان نظام مهندسی ایران، میگوید که «سازمان نظام مهندسی هیچ نظارتی در ساخت واحدهای مسکن مهر نداشته و هیچ مهندس ناظری هم از سوی این سازمان برای واحدهای مسکن مهر معرفی نشدهاند».آقای قربانخانی گفت «برای ساخت مسکن مهر از سازمان نظام مهندسی درخواست مجری و مهندس ناظر نشد.» صابر پیربرناش، مدیر روابط عمومی سازمان نظام مهندسی تهران، نیز گفت در ساخت مسکن مهر به شهرداریها و سازمان نظام مهندسی ارجاع نشد . او گفت: «متولیان این طرح اعلام کردند که برای کاهش هزینه و افزایش سرعت ساخت نیازی به نظارت سازمان نظام مهندسی نیست، در حالی که ساخت تمام ساختمانهای شهری باید از طریق شهرداری و سازمان نظام مهندسی انجام شود.»
اظهارات رئیس سازمان نظام مهندسی ایران در عدم ارجاع ساخت مسکن مهر به شهرداریها و سازمان نظام مهندسی در حالی است که مطابق قانون برای رعایت موازین راجع به استحکام ساختمان و نیز رعایت ضوابط مربوط به احداث ساختمان، ساخت تمام ساختمانهای شهری باید از طریق شهرداری و سازمان نظام مهندسی انجام شود زیرا تخلف عدم استحکام بنا از دید فنی میتواند در برگیرنده مجموعه وسیعی از امور مربوط به ساختمان، شامل مراحل و موارد پی و پیسازی و بررسی ژئوتکنیکی و شناسایی خاکهای محل احداث و نحوه اجرای شالودههای ستونهای ساختمان و دیوارهای باربر و فاصله و تناسب آن ها با حجم و ارتفاع ساختمان مصالح مورد استفاده در ساختمان و مقاومت آن ها باشد که تمامی این موارد باید در مراحل طراحی و محاسبه و اجرا بر اساس ضوابط شناخته شده مهندسی و معماری لحاظ شود.
همچنین به موازات ضرورت رعایت موازین راجع به استحکام ساختمان به وسیله مالکان و مهندسان ناظر، سازمان شهرداریها نیز تکلیف دارند، ضوابط مزبور را در مورد تمام ساختمانهای احداثی در حوزه ذی ربط به خصوص درباره ساختمانهای عمومی اعم از تجاری، فرهنگی، مذهبی، آموزشی، بهداشتی، درمانی، ورزشی، تفریحی و اداری از لحاظ تایید نقشه و تنظیم برگ تعهد نظارت و قید نام مهندسین دارای صلاحیت در پروانه ساختمان همچنین اخذ نقشه ها و دفترچه محاسباتی ممهور به امضاء اشخاص حقیقی وحقوقی دارای صلاحیت که تواما موارد استحکام بنا را ملحوظ خواهد داشت، خواستار شود. در واقع مطابق قانون شهرداری باید در تمامی مراحل طراحی، کنترل و در جریان احداث بنا نیز نظارت کند، به این ترتیب که با دقت در بررسی و تصویب نقشههای ذی ربط و نظارت بر عملکرد مهندسان ناظر به طور مستمر نسبت به اصلاح نقشهها و طرحهای غیرفنی اقدام و از احداث بنای غیر مستحکم جلوگیری کند و اگر در مرحله احداث، تخلفی از ضوابط مصوب محاسبه بنا مشاهده شد، سریعا اخطار رفع نقص دهد.
اما سازندگان مسکن مهر با عدم ارجاع ساخت مسکن مهر به شهرداریها و سازمان نظام مهندسی در واقع کلیه مسئولیت های حقوقی و کیفری ناشی از عدم رعایت موازین راجع به استحکام ساختمان و نیز عدم رعایت ضوابط مربوط به احداث ساختمان، مربوط به احداث مسکن مهر را متوجه خود ساختند. به همین جهت سازندگان مسکن مهر در مقابل قربانیان از باب تقصیر به لحاظ حقوقی مسئول پرداخت خسارت و از نظر کیفری به لحاظ قتل شبه عمد مسئول پرداخت دیه ( مواد 448 و 450 قانون مجازات اسلامی ) و محکوم به تحمل حبس تعزیری ( ماده 616 قانون مجازات اسلامی ) میباشند . زیرا برای مسئولیت کیفری سازندگان مسکن مهر از باب تقصیر وجود چهار عنصر فعل مجرمانه یا عدم استحکام بنا، نتیجه مجرمانه یا صدمه وارده و وجود رابطه سببیت میان کار صورت گرفته و خسارات یا آسیب وارده شده ، تحقق یافته است . ماده 291 قانون مجازات اسلامی مقرر میدارد ” جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد. ” قانون گذار از تقصیر تعریفی ننموده و تنها به ذکر مصادیق آن پرداخته است در تبصره ماده 145 قانون مجازات اسلامی بیان گردیده ” تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است. مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها، حسب مورد، از مصادیق بی احتیاطی یا بی مبالاتی محسوب می شود. “
بیاحتیاطی در اصطلاح حقوقی در مقابل غفلت به کار میرود به عبارت دیگر غفلت مصداقی از عدم انجام کار است و بیاحتیاطی انجام کار. بنابراین بیاحتیاطی و سهل انگاری سازندگان مسکن مهر درعدم استحکام بنا های احداثی دارای جنبههای ارتکاب فعل است ، بیمبالاتی نوعی از عمل است که در آن انجام دهنده کار از «احتمال» وقوع خسارت و زیان آگاه بوده ولیکن توجهی به موضوع نداشته و به نوعی با سهل انگاری و تساهل زمینههای بروز آسیب را فراهم آورده است. بنابراین بیمبالاتی ترک فعل و انجام ندادن کاری است که باید انجام میشد، موضوعی که در مورد سازندگان مسکن مهر مصداق داشته و در حالی که انها از عدم استحکام بناهای احداثی و وقوع خسارت و زیان آگاه بوده اند اما به جهت تسریح در ساخت و ساز و کاهش هزینه این بناها توجهی به موضوع نداشته اند ،
عدم مهارت یکی از مصادیق چهارگانه تقصیر و خطا در امور کیفری است و عبارتست از عدم آشنایی متعارف و بی اطلاعی به اصول علمی و فنی کار معین. که در بنا های احداثی موسوم به مسکن مهر کاملا مشهود است ، و در اخر عدم رعایت نظامات دولتی که منظور از ان عدم رعایت و استنکاف از اجرای انواع قوانین، تصویبنامهها، آییننامه و بخشنامه که نظامات دولتی نامیده شده است ، میباشد که همین استنکاف اگر موجبات بروز حادثه برای شخصی را فراهم آورد مستنکف مسئول خواهند بود همچنان که سازندگان مسکن مهر به جهت عدم ارجاع ساخت مسکن مهر به شهرداریها و سازمان نظام مهندسی ، از قوانین امره استنکاف نموده و بدین سبب در برابر قربانیان مسئولیت قانونی دارند .