مطهره کاویانی
آب یکی از بزرگترین چالشهای قرن حاضر است که میتواند منشا بسیاری از تحولات مثبت و منفی در جهان باشد.
تنها 3 درصد آب موجود در کره زمین برای شرب، مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی مناسب است که از اين مقدار دو سوم آن مربوط به یخچالهای قطب شمال و جنوب بوده و به نوعی تنها حدود 1 درصد آن قابل استفاده است.
از طرفی میزان بارش باران و برف در کره زمین یکنواخت نیست وایران در منطقهای نیمه خشک واقع شده است.
خشکسالی، کمبود آّب و عدم مدیریت و برنامهریزی صحیح در استفاده از آب میتواند زیانهای جبران ناپذیری را برای کشور عزیز ایران در پی داشته باشد و پیامدهای آن به مانند یک سرطان میباشد که به سرعت گسترش نموده و در یک دوره کوتاه فرد سالم را از پای درآورد.
بخشی از مشکلات پیش رو کم آبی که تهدیدی جدی برای جامعه میباشد شامل عدم دسترسی به آب شرب سالم، شیوع بیماریهای واگیردار، تخریب محیط زیست، مرگ گونههای جانوری، بیابان زایی و ایجاد گردغبار و بدنبال آن بیماریهای تنفسی، کاهش کشاورزی، تعطیلی مشاغل به مرور زمان، بیکاری و از همه مهمتر افزایش مشکلات روانی در جامعه خواهد بود.
گرچه تا الان در زمینه آب و خشکسالی سمینارها، بحثها، نشستهای تحصصی فراوانی در سالهای اخیر برگزار شده است اما معتقدم مدیریتها در این زمینه را باید از کوچکترین جزء جامعه یعنی خانوادهها شروع نمود و این مستلزم آن است آگاهی افراد در رابطه با مخاطرات کمبود آب بر زندگی شخصی و اجتماعی بالا برده شود.
اما بعد از نحوه صحیح استفاده از آب آن هم بصورت فردی و خانوادگی مسئله بعدی که به بحران آب می افزاید کشاورزی است. یعنی حجم عظیمی از آب برای مصارف کشاورزی استفاده میشود حال سوال اینجاست که آیا باید کشاورزی را تعطیل کنیم؟؟؟
کشاورزی یا آب مجازی :
یکی از کار ایی که در راستای مدیریت بحران آب باید تدوین و بهکار گرفته شود، توجه به مفهوم «آب مجازی» است.
منظور از آب مجازی، مقدار کل آبی است که طی مراحل تولید یک محصول مصرف میشود. این حجم آب گویی در آن محصول نهفته است و با انتقال تجاری محصول باید فرض کرد، آب معادل آن نیز جابهجا میشود.
اگر میزان آب مورد نیاز برای تولید محصولات کشاورزی، دامی و صنعتی صادراتی را از میزان آب لازم برای تولید محصولات وارداتی مشابه بکاهیم، به عدد مهم «تراز آب مجازی تجارت خارجی» میرسیم.
اما درواقع برای کشور بیابانی و کم آب ایران، این عدد اهمیت فراوان دارد. این عدد را میتوان به پتانسیل تولید آب کشور افزود. تحقیقات نشان میدهد این عدد در ایران بیش از ۲۰میلیارد مترمکعب در سال است. این تقریبا ۲۰درصد کل آب شیرین مصرفی ایران است. میتوانید تصور کنید که هفت برابر کسری سالانه حوضه ارومیه و دو برابر کسری سفرههای آب کل ایران، بر اساس تصمیمات تجارت خارجی کشور و به صورت آب مجازی، صادر میشود.
در نتیجه تنها در صورت توجه به مفهوم آب مجازی است که میتوان هوشمندانه به تولید، صادرات، واردات محصولاتی دست زد که تولید آنها در کشور با نگاه به معادله «مصرف آب+صرفه اقتصادی»، منطقی باشد.
بنابراین میتوان برخی محصولات آببر اما کم بها را وارد کرد و در عوض امکانات ملی را بر تولید محصولاتی متمرکز کرد که نیازمند آب کمتر و صرفه ملی بیشتری باشند.
بر همین اساس مثلا در فلسطین تولید گندم یا گوجهفرنگی با استدلال اخلال در امنیت آبی کشور، جرم است.
علاوه بر میزان آب مورد نیاز برای تولید محصولات، هزینه ای نیز که برای آبرسانی و آبیاری محصولات مختلف در نقاط مورد نظر، باید صرف شود که باید به آن توجه کرد .
در کنار این موارد، استفاده از اهرمهای قیمتی مانند تعیین، بهای تمام شده برای آب کشاورزی میتواند کشاورز را متقاعد کند به جای تولید محصولاتی که نیاز به صرف آب بیشتری دارد محصولات باصرفه و کم هزینه تر را تولید کند.
اما در مرحله بعدی بازیافت آب است،
سرمایه گذاری برای ایجاد چرخه بازیافت آب، دیگر اقدامی است که باید در دستور کار قرار بگیرد. این سرمایهگذاریها باید به گونهای پیش رود که نهایتا استفاده بهینهتری از منابع آب کشور صورت گیرد و منابع آب با کیفیت، برای مصارف آشامیدنی و غیرآشامیدنی، ذخیره شود.
با بازیافت صحیح، پسابها منبع جدید و بزرگی برای تامین مصارف آبیاری کشور هستند. واقعیت آن است که محدودیتهای فنی در مناطقی مثل شهر مشهد، راه دیگری جز اتکا بر پساب برای تعادل بخشی به تامین نیازهای رو به گسترش باقی نمیماند.
و در نهایت کما فی السابق تقریبا مثل تمام بحران ها ومشکلات که مردم ایران با آن دست به گریبان هستند در حوزه آب هم کشور متاسفانه از فقدان یک سیاست جامع که به نبود مدیریت کارٱمد و لایق مربوط میشود برای آب رنج میبرد. پروژههای آب معمولا در سطح محلی و استانی پی گرفته شده است، تا پاسخگوی منافع محلی باشد. این برنامهها معمولا در میان مدت به سود مردم محل است، اما طرحهایمحلی معمولا بر وضعیت منابع آب در دیگر نقاط کشور تاثیر منفی میگذارد.
در این رابطه میتوان به تاسیس چندین سد روی یک رودخانه، بدون در نظر گرفتن مناطق دیگر اشاره کرد.
لذا جدی گرفتن بحران کم آبی و در نظر گرفتن مشکلاتی که در چند سال آینده نه تنها ایران بلکه کل دنیا را درگیر میکند به شدت لازم و ضروريست. به علاوه اینکه بعید نیست تا چند سال آینده تمام جنگهای دنیا دیگر نه بر سر قدرت باشند نه انرژی اتمی و نه حتی مرز گشایی، بلکه فقط و فقط بر سر آب باشد.
به امید روزی که تک تک ما بر این حد از شعور و درک برسیم که به نوبه خود و در حد توان از حدر رفتن آب حتی برای چند ثانیه جلوگیری کنیم…