علی جنتی 24 مرداد 1392 بر مسند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تکیه زد. کمتر از یک ماه بعد او در آیین افتتاحیه استودیوی موزه موسیقی گفت: «امیدوارم ادامهدهنده خوبی برای راهی باشیم که آقای خاتمی آن را شروع کرد.» نیز یادآور شد قبل از اینکه رأی اعتماد بگیرد از نظرات خاتمی استفاده کرده است. [1] این گفتههای وزیر ارشاد دولت تدبیر و امید انتظاراتی را در دل اهالی فرهنگ و هنر به وجود آورد.
محمد خاتمی در حدود یک دههای که مسئولیت وزارت ارشاد را به عهده داشت تلاش کرد فضای فرهنگی کشور در دوران پس از جنگ را، نسبت به فضای بسته دوران جنگ بازتر کند. [2] کار بدانجا رسید که جناح مقابل، در برابر وزارتی که او عهدهدار مسئولیتش بود صفآرائی کرد. در سالهای 70 و 71 علی خامنهای، که چندی از آغاز دوران رهبریاش نمیگذشت، بازار «تهاجم فرهنگی» را داغ کرده بود. نه اینکه خاتمی تابویی را شکسته باشد، نسبت به جریان مقابل با دید بازتری به مقوله فرهنگ نگاه میکرد. او از این نگاهش کوتاه نیامد و نهایتاً استعفا کرد. هاشمی نیز مقاومت نکرد تا از بار فشارها بر دولتش بکاهد و علی لاریجانی را متصدی اداره امور فرهنگی کشور کرد.
علی جنتی تلاش کرده آراء و نظرات خود در باره فرهنگ و مدیریت اوضاع فرهنگی کشور را متفاوت از نگاه دولت گذشته نشان دهد. تعامل او با هنرمندان و تمجید و تعریفش از ایشان نشاندهنده این مسئله است. اما از آنجا که نظم نظام جمهوری اسلامی بر پایه بینظمی است و در این ساختار هر کسی میتواند در باره حیطههای دیگر نظر بدهد و عمل کند، پای عمده صحبتهای علی جنتی به عرصه عمل باز نمیشود و در اندازه بحث و جدل باقی میماند. حسن روحانی نیز به چنین سخنانی دلخوش است و با آن سر دیگران را گرم می کند. روزی میگوید که نمیشود مردم را به زور وارد بهشت کرد و روزی دیگر در پاسخی تلویحی به سخنان رهبر جمهوری اسلامی میگوید: «دین را نباید به دست دولت بدهیم». [3]
تفاوت عملکرد علی جنتی نسبت به وزرای دولت قبلی پیداست. یکی از دستاوردهای دوران وزارت او اجرای قانون معافیت ناشران و کتابفروشان ایران از پرداخت مالیات بود که از مطالبات اهالی کتاب در ایران در دولتهای گذشته ایران محسوب میشد. [4] نیز جنتی در همین دوران وزارتش دو کارت زرد از نمایندگان مجلس دریافت کرد؛ یک بار در پاسخ به سؤالهای نمایندگان در باره «تساهل و تسامح در برابر توهین به مقدسات» و «ترویج اباحهگری» [5] و بار دیگر در پاسخ به سؤالهای آنها در باره محدودیت مطبوعات در انتشار اخبار مربوط به کرسنت. [6] بازگشایی خانه سینما، حمایت از پخش صدای زن، پشتیبانی از دسترسی به شبکههای اجتماعی، اکران فیلم توقیفی قصهها و اعطای مجوز وزارت ارشاد به موسیقی رپ بخشی از فعالیتهای دوران وزارت جنتی است.
در ساختار جمهوری اسلامی امکان رفتاری کاملاً متفاوت و تابوشکنانه وجود ندارد. جنتی خود به این مسئله واقف است. او پیشتر در سخنانی گفته بود: «در تلاش هستیم تا نگرانیهای فرهنگی و دغدغههای رهبر معظم انقلاب را برطرف کنیم.» [7] حال آنکه برخی دیدگاهها و نگرانیهای رهبر جمهوری اسلامی در تضاد آشکار با معیارها و هنجارهای فرهنگی و هنری است. با اینهمه در تاریخ همین حکومت نمونههای بهتری از عملکرد وزارت ارشاد وجود دارد که لااقل میتواند الگو باشد.
باری، نکته اینجا است که سنجش عملکرد جنتی نسبت به عملکرد گروهی تندرو خطایی فاحش است؛ عملکرد او را باید با معیارها و استانداردهای حوزه فرهنگ و «آنچه باید باشد» سنجید. ذکر چند نمونه کافی است تا انفعال، کوتاهی و تناقضات رفتاری و گفتاری جنتی مشخص شود.
مخالفت با اکران فیلمها
توقف اکران «50 کیلو آلبالو» بنا بر نظر وزیر ارشاد انجام شد. او در خرداد 95، سه ماه پس از اکران فیلم و در حالی که فروشش به 15میلیون تومان رسیده بود، مخالفتش با این فیلم را اعلام کرد. طرفه آنکه جنتی چندی بعد در برنامه گفتوگوی ویژه خبری گفت که با فیلم برخوردی نشده و از پرده پایین نکشیده شده است. جنتی چندی پس از آغاز دوران وزارتش گفته بود که اجازه نميدهد افرادي جلو اكران فيلمي را بگيرند يا با فروش كتابي مخالفت كنند. [8]
صدور مجوز کتابها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
جنتی سال 92 این ایده را مطرح کرد که میتوان چاپ کتاب را به ناشرانی که به مجوز نیاز ندارند سپرد اما سال 95 گفت ممیزی کتاب یک وظیفه حاکمیتی است و باید در انحصار دولت باشد، تنها نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که در اسرع وقت به ناشران برای ممیزی کتاب جواب داده شود تا ناشر یک سال منتظر جواب خود باقی نماند.
گروههای موسیقی زیرزمینی
شهریور 95 جنتی در گفتوگوی ویژه خبری شبکه دو صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران گفت: «گروههای زیرزمینی موسیقی نیز که جوانان را جذب میکنند از خارج از کشور تامین میشوند.» [9]
روزنامه یالثارات
پس از آنکه روزنامه یالثارات در مردادماه امسال مطلب «دیوث کیست» را در واکنش به جشن حافظ منتشر کرد، این نشریه از سوی وزارت ارشاد توقیف شد. ناکارآمدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آنچنان بود که این نشریه دو روز بعد با حکم قوه قضائیه دوباره منتشر شد. نهایت تلاش وزارت ارشاد این بود که نوشآبادی گفت: یالثارات «قانونا جزء نشریات دارای مجوز» نیست. [10]
ماجرای مرگ مبهم عباس کیارستمی
25 فروردین 95 علی جنتی در باره بیماری عباس کیارستمی به نقل قولی از وزیر بهداشت پرداخت: «اگر آن شب از كیارستمی عیادت نمیكردم، ایشان تمام میكرد!». حال آنکه او پس از درگذشت این کارگردان برجسته در تاریخ 23 تیرماه 95 گفت: «چه کسی گفت اگر وزیر بهداشت نمیرفت ایشان تمام میکرد؟ وضع ایشان خوب بود. وضع ایشان یک مقدار وخیم شده بود و بههرحال وقتی یک مقدار احساس نگرانی کردیم، ایشان رفتند و بعد هم حالشان بهتر شد. من چه تخصصی دارم که بگویم قصوری بوده یا نبوده؟ من حتی در بیمارستان هم حضور پیدا نکردم که نظر بدهم. آنچه را نقل کردم از دیگران بود که گفتند وضع ایشان مناسب نیست و ما هم خواهش کردیم و رفتند رسیدگی کردند و ایشان بهتر شد. الان هم آنچه پیش آمده تا آنجا که اطلاع دارم به بیماری ایشان مربوط نبود، آنچه اتفاق افتاد بیشتر ناشی از یک سکته بود.»
بیشک کیارستمی معتبرترین کارگردان و چهره سینمای ایران نزد جهانیان است. مرگ او به دلیل قصور پزشکی رخ داد. جنتی هرگز نتوانست دلگرمی خوبی برای جامعه هنری ایران باشد و نشان دهد لااقل در این موضوع کنار آنان ایستاده است. او پس از بیان اظهاراتی متناقض، سکوت را انتخاب کرد و خود را از ماجرا عقب کشید. بیراه نیست اگر بگوییم این مهمترین حادثه دوران وزارت او بود؛ مرگ کارگردانی که جهان با او رفتاری دیگر و بهتر داشت.
اوضاع و احوال کنسرتهای موسیقی در کشور
در دوران وزارت علی جنتی بارها از برگزاری کنسرتهای موسیقی در کشور جلوگیری و با هنرمندان این عرصه برخورد شد. اوج این برخوردها لغو کنسرتهای موسیقی در شهر مشهد بود و اینکه علمالهدی، امام جمعه این شهر، اعلام کرد که مشتاقان کنسرت موسیقی «اقلیتی هوسباز» هستند و مشهد جزء محدوده حرم امام هشتم شیعیان است و برگزاری کنسرت در آن ممنوع. کار بدانجا رسید که چند امام جمعه دیگر هم اعلام کردند نباید در شهرشان کنسرتی برگزار شود. این سخنان با واکنشهای فراوان اهالی فرهنگ و هنر مواجه شد. جنتی درمانده از انتخاب بین سکوت یا مقاومت، 26 مرداد 95 گفت: «اجرای کنسرتها در این شهر مخالفانی از جمله نماینده محترم ولی فقیه در خراسان رضوی داشت که ما به نظر ایشان احترام ميگذاريم و با اینکه این کنسرتها مشکل خاصی نداشت؛ اما از ادامه اجرای آنها در این شهر صرف نظر کردیم. با اینحال کنسرتها در دیگر شهرهای استان خراسان رضوی از جمله سبزوار ، نیشابور، چناران و دیگر شهرها اجرا خواهد شد و بههیچوجه پذيرفتني نخواهد بود که از اجرای آنها جلوگیری شود.»
انفعال علی جنتی چنان از سخنانش هویدا بود که روحانی نیز تلویحا لب به انتقاد از او گشود و گفت: «از نظر من هیچ وزیری نباید در برابر هیچ فشاری -که البته فشار زیاد است- کوتاه بیاید و عقبنشینی کند.» حتی روحانی پا فراتر نهاد و لغو مکرر کنسرتهای موسیقی در شهرهای استان خراسان رضوی و حرام اعلامشدن اجرای موسیقی در مشهد را «بیاحترامی به قانون» خواند. [11] کوتاهیهای وزیر تا آنجا بود که رئیس جمهور شخصا وارد ماجرا شد و اظهار نظر کرد. اما ده روز از این سخنان نگذشته بود که جنتی بهناچار از موضعی دیگر وارد شد؛ او 4 شهریور 95 در واکنش به مسائل پیشآمده گفت: «١١ سال است که در مشهد کنسرت موسیقی اجرا نمیشود و ما خواستیم این کنسرتها را برگزار کنیم؛ اما امامجمعه مشهد مانع اصلی در این زمینه است. امامجمعه مشهد معتقد است همه این شهر مکان متبرکه امام رضا (ع) است، در حالی که ما معتقدیم شرایط غیر از این وضعیت بوده و باید اجازه برگزاری کنسرتها داده شود که در این زمینه با دستگاه قضائی مکاتباتی را انجام دادیم تا اجازه بدهند حداقل در سایر شهرهای خراسان رضوی کنسرتها برگزار شود. … بههیچوجه قصد عقبنشینی از مواضع خود را نداریم». شاید اگر همین انتقاد حسن روحانی نبود علی جنتی روند قدرتطلبی امامان جمعه را سادهتر نیز میکرد.
از این موارد اندک مشخص میشود علی جنتی چقدر در انجام وظایفش کوتاهی و اهمال و تا چه اندازه پشت اهالی فرهنگ و هنر را خالی کرده است. چنانچه گفته شد انتظار نمیرفت جنتی عملکردی ساختارشکنانه داشته باشد اما تناقضات و کوتاهیهای او تا کنون برجسته بوده است. این روزها ماجرای استعفای جنتی و ادامه وزارتش در هالهای از ابهام قرار دارد. او در اولین واکنش به استعفای احتمالیاش گفته است: «همین روزهاست که نتیجه مشخص شود.» از جنتی و ماجرای وزارتش و روحانی و ماجرای صدارتش که بگذریم، هنوز که هنوز است معلوم نیست چه زمانی تکلیف امر فرهنگ و هنر در این مرز و بوم روشن خواهد شد.
——————–
1- جنتی: امیدواریم ادامهدهنده راهی باشیم که خاتمی آغاز کرد. ایسنا.
2- دیداری با آیهالله به طعم اسکولی، وبنوشت.
3- ۱۱ اختلاف علنی رهبر و رئیس جمهور ایران، بیبیسی فارسی.
4- وزارت ارشاد خبر خوش برای ناشران را اجرایی کرد. خبرآنلاین.
5- وزیر فرهنگ و ارشاد روحانی هم از مجلس کارت زرد گرفت. رادیو فردا.
6- دومین کارت زرد مجلس به جنتی. ایسنا.
7- دغدغههای فرهنگی مقام معظم رهبری را رفع میکنیم. ایلنا.
8- بماند، برود عقبنشيني نميكند! آرمان.
9- وزیر ارشاد در گفتوگوی ویژه خبری: گروههای موسیقی زیرزمینی از خارج از کشور تامین میشوند. ایلنا.
10- واکنش وزارت ارشاد در پی اعتراض به «هتاکیهای» یالثارات. رادیو فردا.
11- روحانی: نباید جلوی فشار و لغو کنسرتها کوتاه آمد. دویچه وله فارسی.