نگام،اجتماعی_متاسفانه امروزه در جامعه ما مصرف مواد مخدر خطرناک از قبیل تریاک، هروئین، کوکائین، حشیش یا ماریجوانا و ال. اس. دی – مخصوصاً در بین نوجوانان و جوانان – دائماً در حال افزایش است و شبکه بینالمللی قاچاق مواد مخدر و سوادگران مرگ بی شرمانه دام اعتیاد را در همه جا میگسترانند.
میثم بازیاری
اما چرا برخی از افراد آماده ی تجربه کردن و آزمودن مواد مخدر هستند و یا برای دسترسی به آن تمایل خاصی دارند، در حالی که بسیاری از افراد هرگز پیرامون این دام گام نمینهند؟ هرچند به سادگی نمی توان پاسخ دقیق و عملی به پرسش های بالا داد و عوامل موثر در ایجاد اعتیاد را طبقهبندی کرد، اما سعی نموده ایم در این مطلب مواردی را بررسی نمائیم.
مبنای اعتیاد
در اکثر جوامع، جوانان سالم ۱۵ تا ۲۰ سالهای که برای کسب تجربه و یا در اثر معاشرت با دوستان نامناسب و یا معتادان به استفاده از مواد مخدر پرداختهاند، بیشترین طیف افراد معتاد را از نظر مبنا تشکیل می دهند. این گروه به علت نداشتن پشتوانه خانوادگی و تربیت صحیح و از روی حس کنجکاوی و همچنین در اثر معاشرت با کسانی که آنها را به استفاده از داروی مخدر تشویق میکنند، برای اولین بار مواد مخدر را تجربه نموده و دچار اعتیاد به مواد مخدر میشوند.
متاسفانه بسیاری از جوانان به علت احساس درماندگی، ناکامی، عدم کفایت و همینطور برای رهایی از تنهایی و فشار روانی معتاد میشوند که رهایی ازاین نوع اعتیاد به سادگی میسر نیست. همچنین، تعداد زیادی از فرزندان طلاق به عنوان کسانی که از تربیت صحیحی برخوردار نیستند به شکل قابل توجهی مستعد گرفتارشدن در دام اعتیاد به مواد مخدر هستند.
اختلالات روانی و اعتیاد
اختلال شخصیتی بیش از همه چیز فرد را در برابر اعتیاد آسیبپذیر میسازد. علاوه بر این، اعتیاد خود نیز اختلالهای موجود را تشدید میکند و این دایره معیوب ادامه مییابد. شخص معتاد برای بدست آوردن ماده مخدر دست به اعمال خلاف قانون و اخلاق میزند و با آزاد شدن از قید و بندهای اخلاقی مرتکب جنایت نیز میشود. به طور کلی شخصیت های روان نژند (دچار سراسیمگی) و نیز روان پریش را میتوان در برابر اعتیاد بسیار آسیبپذیر دانست.
شخصیت های روان نژند، یعنی کسانی که دارای بیماریهای روانی خفیف هستند. این افراد با علائم ضعف روانی، اضطراب، وسواس، ترس و بی اراده بودن در تصمیم گیری شناخته میشوند؛
شخصیت های روان پریش، یعنی کسانی که به علت عدم رشد خُلقی، در سازش اجتماعی دچار اشکال هستند و دارای خلق و خوی متغیر و قضاوت ناپایدار میباشند.
مبتلایان به این بیماریها بسیار آسان به مواد مخدر گرایش یافته و در زمره معتادان درمیآیند. بدیهی است بسیاری از همین شخصیت ها نیز غیر معتاد باقی میمانند.
روانپریش ها دارای رفتارهای ضد اجتماعی و اختلال خُلقی هستند و توانایی کافی برای پیروی از قوانین و مقررات را ندارند و روابط آنها با دیگران سطحی است. با آنکه این افراد کم هوش نیستند، اما قادر به تحمل فعالیتهای منظم جسمی و ذهنی نیستند و جا و مکان و کار ثابتی را پذیرا نمیشوند. سابقه این افراد نشان میدهد که در دوران کودکی، ناآرام و مشکلساز بوده و در مدرسه قدرت سازش نداشته و در محیطهای دیگر نیز فاقد سازش اجتماعی بودهاند.
روانپریش های مهاجم که دارای اختلال رفتاری شدید هستند و به انجام اعمال تهاجمی و جنایت و حتی آدمکشی دست میزنند از جمله کسانی به شمار میآیند که بیش از همه به طرف اعتیاد گرایش می یابند. در عین حال روانپریش های نالایق و غیرفعال نیز که معمولاً به دروغگویی، دزدی، تقلب و آزار دیگران میپردازند، مواد مخدر را وسیله خوشی و آسایش خود به شمار میآورند.
نقش تکنولوژی و تمدن
اگرچه پیشرفتهای تکنولوژی در قرن بیستم سبب تحولات دائمی و نیز پیشرفت همه جانبه ی معیارهای زندگی از جمله بهداشت عمومی گردیده و در بهبود زندگی مردم موثر واقع شده است، اما در عین حال عوارضی چون ترس از تامین آینده و تشویش و اضطراب را نیز با خود به ارمغان آورده است که در بسیاری از افراد منجر به پیدایش کشمکش های روانی شده است.
این افراد مظطربانه و دائماً ازخود می پُرسند: آینده چه می شود؟
این کشمکشها، حتی بیش از محرومیت ها، سبب درهم ریختن مکانیسم های دفاعی افراد میشود و از این رو بیماری های روانی ناشی از کشمکش ها و اضطراب ها بیش از بیماریهای جسمی بشر را آزار میدهند.
افسردگی با اعتیاد درمان پذیر نیست!
افسردگی روانی یکی از بیماریهای شایع عصر ماست که بر روی خلق و خوی، رفتار و احساس فرد اثر میگذارد. از عوارض افسردگی این است که فعالیت، اراده و اعتماد به نفس شخص کاهش مییابد و نشانه هایی همچون خستگی، بیمیلی، بیعلاقگی، کمخوابی و ناامیدی نیز بروز میکنند.
در این موارد نشاط، علاقه و همکاری جمعی جای خود را به نگرانی، ناخشنودی و انزواجویی میدهد و بیمار با از دست دادن علایق شغلی و اجتماعی و گاه فردی ممکن است به طرف مواد مخدر و قرص های روانگردان نیز گرایش یابد تا شاید آرامش و آسایش بیشتری احساس کند.
افرادی که برای برای گریز از تشویش و اضطراب و فشارهای روانی مواد مخدر و قرص های روانگردان را انتخاب میکنند کسانی هستند که از رو به رو شدن با واقعیات عاجزند و به علت احساس عدم کفایت، زندگی خود را از واقعیت جدا کرده و آن را بر پایه ی اوهام و رویا بنا میکنند.
نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد فرزندان
بی شک خانواده تاثیر عمیقی در رشد کودک دارد و شخصیت او را پیریزی میکند. اگر محیط خانواده سالم باشد کودک مهر و محبت یاد میگیرد و دارای اعتماد به نفس و احساس مسئولیت میشود.
بررسی های متعدد نشان از آن دارد که اگر کودک مورد توجه خانواده واقع نشود و از خانواده طرد شود و یا باالعکس، اگر بیش از حد مورد توجه و حمایت واقع شود، آماده ی کجروی، ناسازگاری و تجاوز به حقوق دیگران خواهد شد. کودکانی که در محیط خانه پذیرفته نشدهاند و با محرومیت عاطفی و فقدان مهر مادری روبرو بودهاند، محبت و عواطف دیگران را احساس نمیکنند و با ترک خانه و مدرسه و ناسازگاری با جامعه، رفتار خصمانه بروز میدهند. این افراد فاقد قدرت سازش میشوند و سرنوشت خوبی در انتظار آنان نیست.
حمایت بیش از اندازه و اغماض بینهایت پدر و مادر نیز سبب میشود که کودک بسیار پرتوقع و به اصطلاح لوس و نازپرورده بار آید و در نتیجه به تدریج در سازش با دیگران دچار اشکال شود. چنین فردی بهعنوان یک موجود ضد اجتماعی طعمه خوبی برای قاچاقچیان مواد مخدر و جنایتکاران به شمار میآید. برقراری رابطه صحیح پدر و مادر با کودک سبب میشود که رشد شخصیت فرزند سیر طبیعی داشته باشد و از انحراف و کجروی در امان بماند. عواقب خطرناک اعتیاد ایجاب میکند که والدین از لحظه تولد، فرزند را موجودی قلمداد نمایند که به سرعت یاد میگیرد و رشد شخصیت او منوط به برقراری رابطه صحیح بین همه اعضای خانواده است.
مراقبت مادر و ایجاد رابطه عاطفی او با فرزند به شکلی که به حس استقلال طلبی فرزند لطمه نخورد و همچنین رفتار خردمندانه و همراه با مهربانی پدر به رشد و متعادل شدن شخصیت کودک کمک بسیار زیادی میکند. این روش تربیتی حتی در صورت بروز اعتیاد در دوره بلوغ، درمان را آسان میسازد و فرزند امکان بازگشت به زندگی سالم را مجدداً به دست می آورد.
آثار و عوارض اعتیاد:
● عوارض جسمی
آلودگی و آسیب پذیر نمودن دندان ها، ملتهب ساختن مخاط دهان، نقصان ترشحات غدد بزاقی، ضعف قوای جسمانی و کاهش شدید وزن بدن، عقیم نمودن مردان و نازائی زنان، تخفیف تمایلات جنسی، اخلال در کار دستگاه عصبی در صورت تداوم مصرف، تنبلی کبد، ابتلا به یرقان و اثرات ناگوار بر دستگاه گوارش، ورم کلیه ها و اشکال در دفع ادرار توام با درد، التهاب مزمن تارهای صوتی، احتمال ابتلا به بیماری های برونشیت مزمن، آسم، سل و تپش قلب، تنگی نفس و دوران سر، خشکی پوست، شکنندگی ناخن ها، خطر ابتلا به انواع سرطان و سکته قلبی و ناشناخته ماندن بیماری های خطرناک به دلیل کاهش احساس درد.
● عوارض روانی
بر هم خوردن تعادل روانی، عدم توجه به اصول و مقررات جامعه، ضعف اراده، از بین رفتن احساس مسوولیت، ایجاد احساسات خصومت زا، بیقراری، عصیانگری، اضطراب دائم و احساس بی کفایتی و تنهایی، اختلال در خواب، بروز انواع بیماری ها و اختلالات روانی.
● عوارض خانوادگی
نابسامانی خانوادگی، محدود شدن روابط خانوادگی، عدم تربیت صحیح فرزندان، خشونت در خانواده، اُفت سطح فرهنگ اجتماعی و اقتصادی خانواده، گسترش طلاق و کاهش آمار ازدواج
● عوارض اجتماعی
مصرف کننده صرف شدن، عدم احساس مسوولیت نسبت به خانواده و جامعه، سطحی و تصنعی شدن روابط اجتماعی و دوری از پیوندهای مستحکم عاطفی، گسترش جرم و جنایت، نشر بیماری های واگیر و خطرناک مثل ایدز و هپاتیت، محروم شدن نسل آینده از تربیت صحیح و ایجاد مشاغل کاذب.
● عوارض اقتصادی
هزینه بالای استعمال موامخدر، هزینه درمان و نگهداری معتادان، کاهش راندمان کار، وقوع آتش سوزی های بزرگ، هزینه های مبارزه با ورود موادمخدر به داخل کشور، هزینه قضات و دادگاه ها در این خصوص، هزینه اجرای طرح های تحقیقاتی و تشکیل سمینارها.
تالیف:حراست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
وقتی مواد مخدر و اعتیاد جای همه چیز را پر می کند!
چندوقت پیش بود که پژوهش سازمان ملل درباره رتبه کشورها در شادی توجهها را به خود جلب کرد. ایران در این رتبهبندی، رتبه 110 از میان 158 کشور را داشت. در پی این رتبهبندی، برخی مسئولین و کارشناسان بار دیگر نسبت به کمبود نشاط اجتماعی در کشور ابراز نگرانی کردند.
استدلال این است که همانطور که عوامل مختلف بر روی کاهش میزان شادی در جامعه نقش دارد، این کاهش شادی نیز به نوبه خود سبب ساز اتفاقی در جامعه خواهد بود. برخی از کارشناسان میگویند کاهش شادی در گرایش بیشتر به مصرف مواد مخدر موثر است.
رشد اعتیاد این روزها مسئلهای گریزناپذیر است. عوامل مختلفی بر روی اعتیاد اثرگذارند؛ وجود فرصتهای اضافی و خالیبودن اوقات فراغت، نداشتن شغل و درآمد، بحران فقر و نابرابری و عدم توجه به عدالت اجتماعی، دگرگونی سریع فرهنگ، ضعف سیستم کنترل درونی و… بخشی از این عوامل هستند که در گرایش افراد به مواد مخدر نقش دارند. در این میان، کاهش شادی و نشاط اجتماعی را نیز باید به عوامل متعدد گرایش به اعتیاد و مواد مخدر اضافه کرد. چرا که به گفته کارشناسان تمام عوامل اجتماعی مانند حلقههایی بههمپیوسته هستند که مدام بر روی یکدیگر اثر خواهند گذاشت.
• رابطه شادی و اعتیاد به مواد مخدر
بسیاری از مسئولین و صاحبنظران نیز بر رابطه تنگاتنگ اعتیاد و شادی تاکید کردهاند. علیرضا جزینی –قائممقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر- میگوید “جستجوی نشاط و لذت جزئی از علل گرایش به مصرف مواد مخدر است.” سیدحسن موسوی چلک –رئیس انجمن مددکاران اجتماعی- نیز با اشاره به رتبه ایران در شادی معتقد است “در دنیای کنونی، فرصت شادی بهویژه شادیهای گروهی کمتر پیش میآید، در نتیجه انسانی که تنهاتر شده به سراغ مصرف مواد مخدر میرود.”
• مواد مخدر چگونه جای شادی را میگیرد؟
در تحلیل رابطه میان شادی و نشاط اجتماعی و گرایش به اعتیاد و مواد مخدر باید بر مولفههای نشاط آور تاکید کرد. دکتر شفیعی –پزشک، جامعهشناس و عضو انجمن جامعهشناسی ایران- به عوامل متعددی که میتوانند در یک جامعه ایجاد شادی کنند اشاره میکند و گرایش به انواع مخدر را جبران خلاء فعالیتهای نشاط آور میداند.
نشاط بخشی از نیاز انسانها برای رسیدن به احساس رضایتمندی است. رسیدن به این احساس رضایتمندی راههای مختلفی دارد. در مغز انسان مداری به نام مدار پاداش وجود دارد. این مدار پاداش میتواند به انسانها احساس رضایت و لذتی دهد که یکی از راههای آن شادی اجتماعی است. مصرف مواد مخدر نیز این نوار پاداش را تحریک میکند و چه بسا این مصرف میتواند پاداشی در میزانِ بسیار زیاد را به فرد بدهد. البته افرادی که استفاده از مواد مخدر را برای تحریک مغز برمیگزینند متوجه هزینههای بعدی آن نیستند.
• نارضایتی شغلی و اعتیاد به مواد مخدر
رضایتمندی شغلی نیز یکی دیگر از محرکها برای احساس رضایت و نشاط است. خیلی اوقات افرادی در یک محیط کاری به دلایلی چون استرس شغلی و عدم دریافت پاداش کافی، برای مصرف مواد مخدر انگیزه پیدا میکنند.
• محرومیتهای جنسی و اعتیاد به مواد مخدر
سوژهها و محرکهایی بسیاری وجود دارند که مدار مغز انسان را میتوانند تحریک کنند. یکی از موثرترین این محرکها ارضای جنسی افراد است؛ در زمانی که یک فرد به هر دلیل از برقراری رابطه جنسی محروم شود، یکی از جایگزینهای آن میتواند مواد مخدر باشد. ارضای جنسی یکی از نزدیکترین محرکها به لذت ناشی از مصرف مواد مخدر است. متاسفانه کمهزینه بودن مواد مخدر میتواند در چنین شرایطی افراد را به خود جذب کند.
در دسترس و سهلالوصول بودن مواد مخدر یکی از دلایل شیوع آن بین ایرانیها است
• کمبود روابط اجتماعی و اعتیاد به مواد مخدر
رفتارها و ارتباطات اجتماعی نیز، یکیدیگر از محرکهایی است که مدار پاداش مغز انسان را تحریک میکند. اگر زمینههای اجتماعی برای وجودِ مکانهایی همچون پاتوقها باشد، تعاملات اجتماعی سالم در قالب زمینههای ورزشی، دوستانه، خانوادگی و… شکل میگیرد که میتواند نشاط آور باشد. اما اگر این مکانها وجود نداشته باشد، باز هم یکی از در دسترسترین راهها برای رسیدن به رضایت و لذت، مصرف مواد مخدر است.
• خوبیهایی که شادی دارد
افسردگی یکی از عوامل مستعدکننده برای مصرف مواد مخدر است، افسردگی مقابل نشاط قرار دارد و یکی از منافع انجام فعالیتهای نشاط آور، احساس تعلق به جمع و جامعه است. این فعالیتها در جوامع سنتی اشکال مخصوص به خود را داشته و در جوامع مدرن این فعالیتها را باید در قالب NGO ها، جمعهای دوستانه، پاتوقها و فضاهای گردهمآمدن جستجو کرد. احساسی که در نتیجه این فعالیتها به افراد دست میدهد، خود فاکتوری محافظتکننده برای مصرف مواد مخدر است.
فعالیتهای نشاط آور، علاوه بر همبستگی، منجر به جلوگیری از انزوا و طردشدگی میگردد. در مقابل و در نبود این فعالیتها، طرد و انزوای جمعی صورت میگیرد. برای مثال محله یا گروه خاصی را در نظر بگیرید که از فعالیتهای لذتبخش محروم باشند، آنها احساس میکنند که از جامعه حذف شدهاند. در بسیاری از محلات شهری ما نیز که امکانات لازم برای نشاط اجتماعی فراهم نیست، احساس طردشدگی در افراد ایجاد میگردد.
بنابراین به طور کلی، از جنبه زیستی، روانی و اجتماعی فعالیتهای نشاطآور، چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، عاملی محافظتکننده از گرایش به مواد مخدر هستند، که اگر نباشند عامل خطر خواهند بود.
• از نبود امکانات، تا نبودِ احساس رضایت
بسیاری اعتقاد دارند که جامعه ما از کمبود نشاط رنج میبرد. رتبه ایران در شادی نیز رتبه پایین در جهان است. بهطور کلی، برای احساس شادی، امکانات یک موضوع و احساس رضایت موضوع دیگر است. چرا که دیده شده بسیاری از جوامع با وجود اینکه در شرایط فقر بهسر میبرند، احساس نشاط میکنند. همچنین ما بین آنچه که یک جامعه دارد و آنچه که گمان میکند که ندارد، تفاوت وجود دارد؛ اگر در یک جامعه احساس رضایتمندی پایین باشد و فرد به هر دلیل به انتظاراتش نرسد، میتوان از کاهش شادی در آن جامعه سخن گفت.
بنابراین بخش مهم در احساسِ شادی یک جامعه، مسائل فرهنگی و تغییراتی است که آن جامعه به سمت آن حرکت میکند. دراینباره شرایط ایران قابل توجه است؛ ایرانیها احساس میکنند که از آنچه هستند پایینترند. این درحالی است که کشور ما در مقایسه با ده سال گذشته خود، تغییراتی در جهت بهبود داشته، اما انتظارات جامعه ایرانی باعث میشود که افراد از داشتههای موجود لذت نبرند. مصرف مواد مخدر و افزایش آن نیز یکی از راهها در پی این نارضایتی است.
• وجوه دیگر اعتیاد به مواد مخدر
در دسترس و سهلالوصول بودن مواد مخدر، روحیه ایرانی و گرایش آن به حالتهایی مانند افسردگی، شکستهای شغلی، مسائل خانوادگی و… از دلایل مهم دیگر شیوع مصرف مخدر در میان ایرانیها هستند.
با وجود دلایل مختلف موثر بر روی مصرف مواد مخدر، باید فرض را بر این گذاشت که از آنجایی که نشاط اجتماعی بیشتر در میان جوانان و نوجوانان اهمیت مییابد، درنتیجه کمبود آن منجر به گرایش به مواد مخدر میگردد. یه طور طبیعی جوان بودن هرم جمعیتی ایران، شادی و مواد مخدر را در رابطهای متقابل قرار خواهد داد.
نشانه ها و علائم اعتیاد به مواد مخدر می تواند به اطرافیان فرد برای تشخیص به موقع اعیتاد فرد کمک کنند تا بتوانند او را از دام این بیماری نجات دهند. امروزه اعتياد به مواد مخدر گستردگي و پيچيدگي بيشتري به خود گرفته است و بطور كلي مصرف انواع دخانيات بويژه در ميان نسل جوان گسترش يافته است. مصرف بي رويه و بیش از حد انواع سيگار در ميان مردان و زنان جوان و نوجوانان اكنون تبدیل به يك تابوي شكسته شده است و یک سونامي گرايش به سيگار، تبديل شده است كه خود از نشانه هاي بارز اعتياد به مواد مخدر در يك جامعه است. ضعف روز افزون بنيان خانواده و عدم توجه والدين به تربيت كودكان خود موجب كاهش آمادگي نوجوانان براي ورود جدي و موفق به اجتماع و آموختن مهارتهاي زندگي شده است. مجموعه اين عوامل احتمال استفاده از مواد مخدر را افزايش ميدهد. از اينرو شناخت كافي از زمينه هاي گرايش به مواد مخدر و نشانه هاي اعتياد به مواد مخدر ميتواند در درمان به موقع و جلوگيري از آسيبهاي بيشتر موثر واقع شود. در اينجا به بررسي برخي نشانه هاي اصلي اعتياد به مواد مخدر پرداخته ایم.
نشانه هاي اعتياد به مواد مخدر
اعتياد به مواد مخدر داراي 2 نوع نشانه فيزيكي و رفتاري است. اعتياد به معناي بروز نوع خاصي از رفتار افراط گرايانه در مصرف و وابستگي رواني و فيزيولوژيكي در مصرف مواد مخدر است. از اينرو اين 2 گروه نشانه ها را بايد در آسيبهايي كه مواد مخدر به تعادل هورموني در مغز وارد ميكند جستجو كرد. بسياري از نشانه هاي فيزيكي ممكن است تا يكسال يا بيشتر از شروع مصرف مواد مخدر در فرد ديده نشود ولي نشانه هاي رفتاري و باليتي از جمله تعيير ناگهاني در سطح شادي، نوسانات رفتاري زياد در طول روز و يا هفته و تغيير ناگهاني سبك زندگي ميتوانند نشانه هايي از مصرف مواد مخدر باشند.
13 نشانه رفتاري غالب در مصرف كنندگان مواد مخدر
1- افزايش ميل به تنهايي و انزوا
2- نوسانات رفتاري زياد از سرخوشي به حالات عصبي و پرخاشگر و برعكس
3- كاهش ميل به غذا
4- افزايش مصرف آب آشاميدني به مقدار خيلي زياد
5- كم خوابي و بيخوابي غير طبيعي و گرايش به خواب در طول روز
6- افت تحصيلي و شغلي
7- كاهش احساس مسئوليت نسبت به خانواده و جامعه
8- كاهش تدريجي سطح زندگي حتي در افراد مرفه
9- از ميان رفتن تدريجي احساسات و عواطف پايدار با اطرافيان
10- كاهش سطح عملكردي در تمام سطوح از جمله بهداشت فردي
11- فراموشي زياد
12- علاقه زياد به مصرف مخدرهاي مجاز مانند سيگار و قليان
13- تغيير ذائقه فرد به برخي بوها و مواد شيميايي كه بطرز عجیبی فرد را به خود جلب كند
علل گرايش به مواد مخدر و نشانه هاي رفتاري
گرايش به مصرف مواد مخدر در طبقات مرفه و يا طبقات دیگر اجتماع از يك ساز و كار برخوردار است. كاهش و ضعف ارزشهاي فردي موجب بروز خلا هاي عاطفي در افراد مي شود و موجب گرايش فرد به مصرف مواد مخدر به عنوان يك جايگزين براي توليد هورمونهايي در فرد مي شود كه سبك زندگي، سطح رفاه ، دانش و مهارتهاي زندگي و الگوي تفكر كافي براي ايجاد اين سطح از رضايت مندي در آنها وجود ندارد. در عمل برهمكنش بين دلايل زيستي و دلايل روانشناختي گرايش به مواد مخدر است كه در نهايت ذهن افراد مبتلا را به مصرف مواد مخدر کشانده است.
با وجود اينكه محور اصلي گرايش به مواد مخدر دستيابي به يك سطح از رضايتمندي در افراد است ولي نوع رفتارهاي بعد از مصرف به زمينه هاي رواني فرد نيز وابسته بوده و در افراد مختلف متفاوت است. تغيير سطح اعتماد به نفس ناگهاني، افزايش سرخوشي و مهرباني غير عادي، … هر كدام در افراد داراي افت و خيزهاي مخصوص به خود فرد است. در واقع رفتارهاي بعد از مصرف برگردان و منعكس كننده خلاهاي شخصيتي افراد است. بر اين اساس دلايل روانشناختي نقشي مهمتر ايفا ميكنند و زمينه ساز و محرك اصلي در گرايش افراد به مواد مخدر است. رفتارهاي بعد از مصرف خود برگردان شكافهاي روانشناختي و رواني در فرد است.
تربيت و آمادگي رواني افراد براي تحمل فشارها و استرس ها و سطح دانش عملي زندگي تعيين كننده میزان گرايش افراد به مواد مخدر است. حتي بسياري از افراد ثروتمند اجتماع از شادي كافي و پايدار و قدرت تفكر درست براي مديريت بحران هاي عاطفي خود بي بهره اند و اين موارد زمينه اعتیاد به مواد مخدر را افزايش ميدهد. اين مركز با نگاهي پيشگيرانه و درمانگرانه سعي در پیشگیری از تبديل مصرف مواد مخدر به اعتياد دارد. از اينرو در اين مركز همه افراد مبتلا به مصرف مواد مخدر مورد توجه بوده و برنامه خاصي براي درمان اساسي بر مبناي درمان روانشناختي- دارويي- تربيتي وجود دارد.
سازو كار مواد مخدر در مغز و بروز نشانه هاي اعتياد
اعتياد به مواد مخدر بطور كلي موجب كاهش سطح عملكردي افراد مبتلا ميشود و وابستگي رواني افراد به هورمونهاي شادي ترشح شده در مغز ناشي از مصرف مواد مخدر را افزايش ميدهد و از آنجايي كه اين هورمونها مجددا در مغز باز جذب ميشوند، سطح تحريك مغزي در اين افراد بمرور كاهش يافته و موجب فرسودگي بافتهاي مغز ميشود تا در نهايت فرد قادر به توليد هيچ ميزان از هورمونهاي ضروري براي كنترل هيجاتات خود نمي باشد. اين نقطه با نشانه هاي زودرنجي، عصبانيت و تحريك پذيري بالا و بي قراري دائمي همراه است. در برخي موارد صورتهاي مختلف نشانه هاي اعتياد به مواد مخدر بصورت يكجا در فردي ديده مي شود. بروز نشانه ها اگرچه تدريجي است ولي سطح بازگشت پذيري بيماري، با افزايش آن بسيار كاهش مي يابد. بنابراين بهترين روش درمان، درمان در مراحل آغازين است. با اين وجود سطوح قابل قبولي از درمان نيز براي افراد با اعتياد طولاني مدت قابل دستيابي است. از اينرو نشانه هاي اعتياد به مواد مخدر به دو دسته نشانه هاي پاسيو و قبل از اعتياد و نشانه هاي اكتيو بعد از اعتياد تفسيم ميشوند. برخورد با بيماري اعتياد بايد قبل از بروز آن شروع شود. بنابراين افراد داراي سبك زندگي پر استرس بايد براي آموختن مهارتهاي مديريت هيجانها به مراكز معتبر مراجعه كنند. از آنجا كه نشانه هاي ظاهري و باليني اعتياد به مواد مخدر بسيار ديرتر بروز مي يابند عمدتا بصورت رفتاري بروز ميكند اختلالات رواني نيز از آثار آن مي باشند. درمان پايدار اعتياد بمعناي درمان قطعي و كامل و رفع نشانه هاي بيماري نيست بلكه بمعناي تلاش براي بازگشت همراه باكاهش نشانه هاي بيماري و كاهش زمينه هاي اصلي اعتياد است.