نگام ؛ اجتماعی _ برخی از پژوهشگران معتقدند اعداد و ارقام اعلامشده در خصوص خط فقر در ایران آنقدر متنوع و دارای فراوانی است که عملاً رسیدن به یک رقم برای خط فقر مطلق را کمی دور از دسترس کرده است. بر اساس برخی محاسبات دانشگاهی رقم خط فقر مطلق به طور میانگین حدود ۹۰۰ هزار تومان در ماه به ازای یک خانواده چهارنفره محاسبه شده است که این رقم میانگین حدود هزاررقمی است که برای خط فقر از سوی کارشناسان و مسوولان و نهادهای آمارگیر اعلام شده است.
حسن مقیمی
در این میان البته برخی از مسوولان ارقامی را اعلام میکنند که مشخص نیست پشتوانه محاسبه آن چیست و صرفاً بر اساس تجربه زندگی شخصی خود و واقعیتهای پایتختنشینی ارقام بسیار بالایی را برای خط فقر اعلام میکنند بدون آنکه اعلام کنند خط فقر چه مفهومی دارد و رقم اعلامشده از سوی آنان آیا برای کلانشهرهاست یا میانگین کل کشور.
در همین رابطه اخیراً کاظم جلالی، رئیس مرکز پژوهشهای مجلس، رقم جدیدی از خط فقر اعلام کرده است.
افزایش نرخ تورم و مقاومت دولت و کارفرمایان در برابر ترمیم دستمزدها سفره کارگران و مزدبگیران را بیش از هر زمان دیگری تهی کرده است.
در تازهترین اظهار نظر مدیرکل فرآوردههای غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو ایران گفته که مردم دچار فقر مواد غذایی مغذی هستند.
او البته تغییر فرهنگ غذایی را یکی از دلایل این وضعیت برشمرده و گفته که فست فودها جایگزین لبنیات شدهاند.
با این حال وحید مفید، مدیرکل فرآوردههای غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو ایران نیز انکار نکرده که بخشی از جمعیت ایران « ممکن است به دلیل مسائل اقتصادی امکان خرید مواد غذایی مغذی را نداشته باشند».
او بدون بیان جزئیات گفته که جمعیت ایران فقط از «یک دهکی به بالا» امکان خرید مواد غذایی لبنی را دارد.
پیش از این مدیرکل دفتر امور بهبود تغذیه وزارت بهداشت و درمان ایران نسبت به کاهش مصرف مواد لبنی هشدار داده و از دولت خواسته بود که به این گروه کالایی یارانه اختصاص دهد.
بر اساس اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی قیمت مواد لبنی تنها طی یک ماه گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته است. همزمان با افزایش قیمت مواد لبنی قدرت خرید مردم نیز کاهش یافته است.
رحمتالله پورموسی فعال کارگری در ایران گفته که قدرت خرید کارگران و مزدبگیران به یک چهارم کاهش یافته است.
تشکلهای کارگری در ایران طی ماههای گذشته بارها خواستار افزایش دستمزدها شدهاند. به رغم توافق نمایندگان تشکلهای کارگری همسو با دولت، کارفرمایان و دولت در کمیته مزد شورای عالی کار برای افزایش دستمزدها، از تشکیل جلسه برای بررسی این موضوع خودداری میکند.
پیشتر خبرگزاری دولتی کار ایران، ایلنا، گزارش کرده بود که کمیته مزد شورای عالی کار برای افزایش ۸۰۰ هزار تومانی دستمزدها به صورت غیرنقدی به توافق رسیده است.
با این حال رئیس سازمان برنامه و بودجه گفته است که این مسئله (افزایش دستمزدها) نباید موجب افزایش بار مالی برای سایر بخشها (کارفرمایان) شود.
کاهش مصرف لبنیات و افزایش آمار پوکی استخوان
پوکی استخوان یکی از پیامدهای کاهش مصرف لبنیات در ایران است. بر اساس اعلام مقامهای دولتی مصرف لبنیات طی سالهای گذشته ۳۷ درصد کاهش یافته و از آغاز امسال کاهش میزان مصرف تشدید شده است.
علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت و درمان سرانه مصرف لبنیات و شیر برای هر فرد در ایران را زیر ۷۰ کیلوگرم اعلام کرده و گفته است که این رقم «بسیار ناامید کننده است».
این روند سن ابتلا به پوکی استخوان را کاهش داده، آنگونه که مفید آن را «فاجعهبار» خوانده و گفته که سن پوکی استخوان در ایران و بهویژه برای زنان به دهه چهارم زندگی رسیده است.
او سن ابتلا به این بیماری در کشورهایی که «مترقی» نامیده، ۶۰ سال اعلام کرده است.
مدیرکل فرآوردههای غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو بدون بیان جزئیات گفته که برنامه وزارت بهداشت و درمان و دیگر سازمانهای حکومتی باید «حرکت از سیری شکمی به سیری سلولی باشد».
معاون وزیر بهداشت و درمان هم در همین راستا گفته است: «قیمت تمام شده مواد لبنی در عرضه و توزیع باید به گونهای باشد که مردم به این مواد دسترسی داشته باشند».
قیمت گوشت قرمز و گوشت مرغ در ایران از آغاز سال جاری نزدیک به ۶۰ درصد بیشتر شده است. مهدی یوسفخانی رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت مرغ و ماهی به خبرگزاری کار ایران، ایلنا، گفته است: پیشبینی میشود قیمت گوشت مرغ تا ۸۵۰۰ تومان نیز افزایش یابد. همزمان یک مقام مسئول در وزارت بهداشت و درمان در باره فقر کلسیم ناشی از کاهش مصرف لبنیات هشدار داد.
برپایه گزارش رسانههای داخلی قیمت یککیلو گوشت مرغ در بازار خردهفروشی به ۷ هزار و ۸۰۰ تومان رسید. همزمان قیمت گوشت قرمز هم بهرغم افزایش چشمگیر واردات طی دو ماه گذشته به ۶۰ هزار تومان برای یک کلیوگرم افزایش یافت.
علاوه بر این دو کالا، تولیدکنندگان مواد لبنی هم خواستار اعمال افزایش قیمت محصولات لبنی شدهاند. در حالیکه ستاد تنظیم بازار با درخواست افزایش ۱۵ درصدی قیمت لبنیات موافقت نکرده، محصولات لبنی گرانتر از قبل عرضه میشود.
افزایش قیمت مواد لبنی سبب شده است یک مقام مسئول در وزارت بهداشت و درمان نسبت به فقر کلسیم در میان خاتوارهای کمدرآمد هشدار بدهد.
زهرا عبداللهی مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران گفته است: دهکهای درآمدی پائین قادر به خرید مواد لبنی نیستند.
او از دولت خواسته است از افزایش قیمت مواد غذایی مفید مانند لبنیات جلوگیری کند. عبداللهی پیش از این نیز خواستار تخصیص یارانه برای مواد لبنی شده بود.
براساس آمار نهادهای دولتی مصرف مواد لبنی طی پنج سال گذشته ۳۷ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در برنامه پنجم توسعه پیشبینی شده بود مصرف سرانه مواد لبنی به ۱۵۲ کیلوگرم افزایش یابد. مرکز آمار و بانک مرکزی جمهوری اسلامی سرانه مصرف مواد لبنی را حدود ۷۰ کیلوگرم برآورد کردهاست.
یارانهها و فقر غذایی
روند کاهش مصرف مواد غذایی در خانوارهای ساکن ایران از یک دهه قبل آغاز و پس از اجرای قانون هدفمندی یارانهها شدت گرفته است.
نتایج یک پژوهش اقتصادی که به بررسی تاثیر «هدفمندی یارانهها» بر هزینه خانوارها پرداخته نشان میدهد: پس از اجرای این قانون خانوارها هزینه بیشتری برای مواد غذایی پرداخت کردهاند.
قانون هدفمندی یارانهها به صورت مستقیم بر مخارج خانوارها تاثیرگذاشته است. این اثرگذاری در گروه مواد غذایی اما بیشتر بوده و سهم مخارج این گروه را تا ۴۴ درصد از مجموع هزینه خانوار افزایش داده است.
این در حالی است که مرکز آمار و بانک مرکزی سهم مواد غذایی از سبد هزینه خانوار را ۲۵ درصد گزارش میکنند.
برپایه این پژوهش ترکیب سبد خانوار از «اقلام کمتر ضروری و غیرضروری» به سمت «اقلام ضروری» انتقال یافته است.
افزایش هزینه زندگی طی سالهای گذشته که با سرکوب مزدی و کاهش پیاپی ارزش ریال همراه بوده است، قدرت خرید خانوارها را کاهش داده است.
نتایج گزارش نهادهای دولتی از درآمد و هزینه خانوار خانوارها در سال ۹۵ نشان میدهد که خانوارها برای جبران کسری بودجه از هزینه آموزش، تفریح و سرگرمی و حتی پوشاک کاستهاند تا بتوانند هزینههای اصلی را تامین کنند.
شناسایی ۱۰ میلیون نیازمند سبد غذایی
دولت جمهوری اسلامی چندین سال است که خط فقر و جمعیت زیر خط فقر را پنهان میکند. معاون وزیر کار سال گذشته میانگین خط فقر را ۷۰۰ هزار تومان اعلام کرد. کارشناسان و پژوهشگران اقتصادی جمعیت زیر خط فقر را حدود ۴۰ میلیون تن برآورد میکنند. حسین راغفر مدرس اقتصاد در ایران فروردین امسال گفت: ۳۳ درصد جمعیت ایران- معادل ۲۶ میلیون تن- دچار «فقر مطلق» هستند.
با این حال علی ربیعی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی جمهوری اسلامی در آستانه ماه رمضان امسال اعلام کرد: ۳,۸ میلیون خانوار – شامل ۱۰ میلیون تن- برای توزیع سبد غذایی شناسایی شدند. این آمار با رقم اعلام شده توسط محمد مخبر دزفولی رئیس «ستاد اجرایی فرمان امام» که فعالیتهای گسترده اقتصادی تحت عنوان «محرومیتزدایی» در بنیاد برکت را پیش میبرد، همخوانی نزدیکی دارد.
او زمستان سال گذشته گفته بود: ۱۲ میلیون تن در ایران زیرخط «فقر مطلق» و ۲۵ تا ۳۰ میلیون تن زیرخط «فقر نسبی» زندگی میکنند.
بحران ارزی که از نیمه دوم سال گذشته آغاز شد و همچنین خروج امریکا از برجام طی دو ماه گذشته رشد قیمتها را شتابانتر کرده است. بهگونهای که مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت خواستار تخصیص یارانه به کالاهای ضروری از جمله لبنیات شده است.
التهاب ارزی و پیامدهای روانی آن مهمترین علت اصلی افزایش قیمت کالا در ماههای پایانی سال گذشته است. ریال نزدیک به یک سوم ارزش رسمی خود را از دست داد و نرخ دلار در بازار غیررسمی از ۶ هزار تومان نیز عبور کرد. در چنین وضعیتی خروج امریکا از توافق هستهای و امکان بازگشت تحریمها نیز رشد قیمتها را تحریک کرد و بازار را تحت تاثیر قرار داده است
در واکنش به این وضعیت رییس جمهوری ایران از هر فرصتی استفاده میکند تا شرایط را عادی و تحت کنترل توصیف و به مردم توصیه کند: نگران نباشند، اتفاق خاصی رخ نداده و اسیر فضای روانی نشوند.
حسن روحانی ۲۲ فروردین ۹۷ پس از ابلاغ نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای دلار گفت:
«در چارچوب سیاست ارزی جدید قیمت کالاهای اساسی و دارو افزایشی نخواهد یافت و دولت همه پیشبینی لازم را برای حمایت از حفظ قیمت این کالاها انجام داده است.»
او اردیبهشت ۹۷، پس از خروج آمریکا از برجام هم با تکرار حرفهای پیشین، گفت:
«کالاهای اساسی در کشور به اندازه کافی وجود دارد و هیچ نگرانی در این زمینه وجود ندارد.»
ستاد تنظیم بازار نیز با اوجگیری قیمتها در ماه رمضان ، همانند سالهای گذشته اعلام کرد: قیمت اقلام پرمصرف خوراکی در ماه رمضان شامل پنج تا ۱۵ درصد تخفیف میشود. و این ستاد با توزیع مواد غذایی مانع افزایش قیمت خواهد شد.
در ادامه برنامه دولت برای عادی نشان دادن وضعیت، بانک مرکزی نرخ تورم را همچنان تکرقمی – ۹,۲ درصد – اعلام کرد. مرکز آمار هم نرخ تورم رسمی را ۱,۲ درصد کمتر از رقم اعلام شده توسط بانک مرکزی برآورد کرد.
قیمت کالاها به ویژه مواد غذایی در فروشگاهها و مراکز خرید اما تناسبی با ارقام دولتی ندارد. مردم برای تامین مایحتاج روزانه بیشتر از قبل هزینه میکنند. روسای اتحادیههای صنفی تولید کنندگان و فروشندگان هم افزایش قیمتها را تائید و اعلام کردند: افزایش نرخ دلار هزینه تولید و واردات را افزایش داده و ناچار به افزایش قیمت هستند.
وقتی دخل و خرج نمیخواند
قیمت کالاهای اساسی در حالی افزایش یافته که دولت امسال نیز مانع واقعی شدن دستمزد کارگران بر مبنای سبد معیشت شد. در حالیکه تشکلهای کارگری حداقل سبد معیشت را نزدیک به ۲,۷ میلیون تومان برآورد کردند، دستمزد کارگران به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هم نرسید.
در بودجه امسال افزایش ۱۰ درصدی حقوق بازنشستگان تصویب شده است. حقوق کارکنان دولت نیز بر اساس مصوبه هیات وزیران شش تا ۱۲ درصد افزایش خواهد یافت. و تنها دستمزد گروه درآمدی که دریافتی کمتر از ۱,۲ میلیون تومان در ماه دارد، ۲۰ درصد افزایش مییابد.
حالآنکه متوســط هزینـه ناخــالص سـالانه یـک خــانوار شــهری سه نفره در سال ۹۵، ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان – معادل ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان در ماه- برآورد شده است. این رقم برای دهک اول ۷۵۰ هزار تومان است.
حسین راغفر مدرس اقتصاد در ایران فروردین امسال جمعیت زیر خط فقر را ۳۳ درصد اعلام کرد و گفت: ۶ درصد جمعیت دچار گرسنگی هستند.
افزایش هزینه و کاهش توان خرید خانوارها را به کاهش مصرف و حذف برخی از اقلام از سبد خانوار برای تنظیم بودجه ناچار کرده است. به بیان دیگر افزایش قیمتها موجب تغییر رفتار خانوارها شده و آنها برای تامین هزینهها، سهم کمتری از بودجه را به آموزش، تفریح و حتی مواد غذایی اختصاص دادهاند تا بتوانند هزینه مسکن، حمل و نقل و بهداشت را تامین کنند.
تغییر سلیقه خطرناک برای سلامتی
این وضعیت؛ یعنی افزایش قیمت و عدم کفاف درآمد، سبب شده تا مردم مصرف برخی کالا حتی ضروی و سالم را کاهش دهند. بر همین اساس سرانه مصرف لبنیات، پروتئین و میوه و سبزی طبق آمار بانکمرکزی در سالهای اخیر ۳۴ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که سرانه مصرف برخی از اقلام ضروری در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار کمتر و گاهی نیز نگران کننده است.
مردم ایران در استفاده از گوشت قرمز سال به سال محتاطتر شدهاند. علت کاهش مصرف اما نه دلایل پزشکی و سلامتی بلکه گرانی و کاهش قدرت خرید است. مصداق این ادعا ؛ سطح اختلاف مصرف گوشت در دهک اول با دهک دهم در جدول زیر است.
مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران ایران، نوسانات ارزی را افزایش قیمت گوشت موثر دانسته و میگوید که سال گذشته برای واردات نهادههای دامی، ارز گرانتری پرداخت میکنیم، بنابراین تاثیر قیمت ارز گوشت قرمز غیر قابل انکار است. اما رئیس اتحادیه گوشت گوسفندی کشور نظر دیگری دارد. او معتقداست که با توجه به روند خروج دام از کشور، قیمت گوشت به دلیل کمبود رو به افزایش است. کمبود گوشت یا افزایش نرخ ارز درنهایت جهش قیمت گوشت قرمز را به دنبال داشته است. قیمت یک کیلو گوشت قرمز در دو ماه گذشته از ۴۷ هزار تومان به ۵۹ هزار تومان رسید. طی سالهای اخیر همزمان با افزایش واردات برنج خارجی و گرانی برنج داخل، مصرف برنج وارداتی افزایش چشمگیری داشته به گونهای که اکنون ۶۳ مردم برنج خارجی مصرف میکنند.
سرانه مصرف ماهانه مواد غذایی بر اساس دهک ها (کیلو) | ||||||||||
دهک | ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ |
مصرف شیر | ۱.۲ | ۲ | ۲.۳۴ | ۲.۴۴ | ۲.۷۱ | ۲.۷۴ | ۳.۱۹ | ۳.۵۱ | ۳.۶۷ | ۴.۹ |
گوشت | ۰.۱۶ | ۰.۳۴ | ۰.۴۷ | ۰.۵۷ | ۰.۷۲ | ۰.۸۱ | ۱.۰۲ | ۱.۲۱ | ۱.۳۷ | ۲.۱۵ |
نان | ۷.۹۶ | ۸.۷۷ | ۹.۱۱ | ۹.۴۸ | ۹.۹۳ | ۹.۹۶ | ۹.۸۶ | ۹.۹۴ | ۹.۶۲ | ۸.۸۵ |
برنج | ۱.۶۸ | ۲.۱۲ | ۲.۴۶ | ۲.۷ | ۲.۹۱ | ۲.۷ | ۳.۲۱ | ۳.۹ | ۴.۶۳ | ۵.۸۷ |
منبع : ایانا ، آژانس خبری صنعت کشاورزی ایران
سهم خوراکی در سبد خانوار طی سالهای ۹۱ تا ۹۵ کاهش چشمگیری داشته است. سرانه مصرف گروه کالایی خوراک و آشامیدنی از ۲۶,۲ درصد به ۲۲,۹ درصد رسید. هزینه پوشاک نیز از ۴,۶ درصد در به ۴,۳ درصد رسیده درمقابل هزینه مسکن، بهداشت و حمل و نقل افزایش معناداری داشته است. مسکن ۳۵,۵ درصد از درآمد خانوار را در سال ۹۵ بلعیده است.
تورم و بیکاری دو مصیبت بی پایان
برای درک بهتر مساله میتوان از شاخص فلاکت مدد گرفت که مجموع نرخ بیکاری و تورم، دو مصیبت بی پایان ایران، بوده و نشان از بدتر شدن شرایط طبقه زیرین جامعه دارد. محاسبه موسسه کاتو (Cato Institute) نشان میدهد که در سال ۲۰۱۶ ایران با داشتن شاخص فلاکت ۲۹,۳ درصد، در بین ده کشور اول جهان ازنظر این شاخص قرار داشته است. ونزوئلا، آرژانتین، برزیل، آفریقای جنوبی، مصر، اوکراین، آذربایجان و ترکیه در ردههای اول تا هشتم قرار دارند. در حال حاضر بر اساس نرخ تورم ۹,۲ درصد و نرخ بیکاری (طبق آمارهای رسمی ) ۱۲,۳ درصد، شاخص فلاکت در ایران ۲۱,۴ است که همچنان از فلاکتبارترین کشورهای جهان است. اما این همه ماجرا نیست چراکه علاوه بر این نرخ بیکاری باید گفت که اخیرا، رئیس مرکز آمار ایران تعداد “بیکاران مطلق” براساس امارهای رسمی ، در ایران را ۳ میلیون و ۲۲۶ هزار نفر اعلام کرده است. این افراد قادربه تهیه حتی یک وعده غذایی در روز نیستند. همچنین ظریب جینی که نشان از فاصله طبقاتی مردم در دهک های مختلف را دارد در سال ۱۳۹۴ در سطح ۰,۳۴ بود.
کالاها و خدماتی که نباید خرید
گرانی کالاهای اساسی و درآمد ناکافی، شرایطی را به جمعیت کمدرآمد تحمیل کرده که ناچار شدهاند بخشی از کالاها را از سبد مصرف خود کنار بگذارند.
مرکز آمار میانگین درآمد خانوارها را ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان برای سال ۹۵ اعلام کرده، در حالیکه کارشناسان غیردولتی خط فقر را حدود ۴ میلیون تومان برای یک خانوار برآورد کردهاند.
حسین راغفر اقتصاددان نهادگر در ایران جمعیت افراد زیر خط فقر را بیش از ۳۰ میلیون تن برآورد کرده است. هرچند آمارهای دولتی جمعیت دهکهای نخست و دوم درآمدی را ۴۲ میلیون تن نشان میدهد. این گروه از جامعه به ناچار و برای تامین هزینههای ضروریتر و جبران کسری بودجه تفریح و مسافرت را از فهرست کالاهای مصرفی زندگی خود کنار گذاشتهاند.
این افراد، از هزینه آموزش فرزندان خود نیز کاستهاند تا بتوانند هزینههای مسکن، بهداشت، حمل و نقل ، خوراک و آشامیدنی و در صورت امکان پوشاک را تامین کنند.