نگام ،اجتماعی_در ایران روزی نیست که گزارشی در مورد آزار و خشونت علیه کودکان، یا برخوردهای تأدیبی و قضایی با آنها منتشر نشود. مجلس ایران که پس از ماهها به بررسی لایحه «حمایت از کودکان و نوجوانان» پرداخته، «اطلاع ندادن کودک آزاری» را جرم دانسته است. کودک کیست و چه حقوقی دارد؟ این مجموعه برنامه به پرسشهایی در این زمینه پاسخ میدهد.
میثم بازیاری
کودک آزاری در قوانین ایران جرم عمومی محسوب میشود. این بدین معنی است که هر کسی در صورت مشاهده هر نوع کودک آزاری میتواند آن را گزارش کند و دادستانی موظف به پیگیری مسئله است. اما قوانین حمایتی پیشگیرانه در این زمینه همچنان وضع نشدهاند و تناقضات زیادی وجود دارد.
مطابق ماده ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی، اگر پدری فرزند خود را بکشد برای وقوع این قتل مجازات نمیشود. این ماده اینگونه میگوید: «پدر یا جد پدری كه فرزند خود را بكشد قصاص نمیشود و به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیر محكوم خواهد شد.»
در حالی که آمار نشان میدهد اغلب فرزندکشیها توسط پدران انجام میشود، این قانون در مورد مادر صادق نیست و در صورت ارتکاب به قتل به قصاص محکوم میشود. وجود این قانون و قانونهای مشابه یکی از دلایل آمار بالای «قتلهای ناموسی» است که پدر یا برادر صرفاً به دلیل ظن به فرزند خود برای داشتن روابط جنسی، او را به قتل میرساند.
کودک باید دارای پشتیبانی کامل دولت در برابر سرپرست بد باشد که میتواند شامل پدر و مادر نیز باشد. باید ساز و کار حمایتی مناسب از کودکان وجود داشته باشد و قوانین اجازه ایراد هیچگونه آسیب جسمی و روحی را به والدین، سرپرست یا اعضای جامعه ندهد.
علم روانشناسی نیز در زمینه تنبیه کودکان توسط والدین اخطار میدهد که خشونتهای فیزیکی و روحی اعمال شده بر کودک، نتایج بسیار بدی بر شکلگیری شخصیت آنان میگذارد. خشونتهای خانگی مختص طبقه یا قشر خاصی از اجتماع نیست و کودک آزاری و خشونت علیه کودکان از تمام مرزهای اقتصادی، فرهنگی، نژادی و قومی عبور کرده است. اگر برای ساده کردن موضوع، خشونت را به دو قسم خشونت فیزیکی و روانی تقسیمبندی کنیم، میتوانیم مصادیق این خشونتها را به شکل زیر دسته بندی کنیم:
خشونت فیزیکی: انواع تنبیه بدنی شامل سوزاندن، کتک زدن، در سرما یا گرما نگه داشتن کودک، تکان دادن شدید کودک و…
خشونت روانی: بیتوجهی، تمسخر کودک، تهدید و…
و آزار و تجاوز جنسی که ترکیبی از خشونت فیزیکی و روانی علیه کودکان است.
براساس تعریف کنفرانس بین المللی سوء رفتار روانی کودکان و جوانان در سال ۱۹۸۳، هرگونهرفتار با کودک که طبق استانداردهای اجتماعی و نظر متخصصان، از نظر روان شناختی آسیبزا باشد. یعنی هرگونه رفتاری که بر عملکرد رفتاری – شناختی و عاطفی و جسمی کودک تأثیر سوء داشته باشد – بدرفتاری روانی با کودک خوانده میشود.
در نتیجه هرگونه تنبیه فیزیکی نوعی خشونت روانی نیز محسوب میشود. هر نوع خشونت علیه کودکان اثرات روانی مخربی بر روی آنان میگذارد که میتواند زندگی آنان را در شعاع گستردهای تحت تاثیر قرار بدهد. امروزه نیز بر آثار زیانبار این خشونتها تاکید بسیار میشود و روشهای جایگزین بهتری برای تربیت کودکان توسط روانپزشکان و متخصصان این حوزه توصیه شده است که بیشتر به صورت تشویقی هستند تا تنبیهی.
براساس آیین دادرسی جمهوری اسلامی ایران، اثبات تجاوز و کودکآزاری در ایران دشوار است و قوانین ایران حتی در صورت آزار جنسی کودکان نیز غیربازدارنده است. علاوه بر آن قوانین برداشت شده از فقه اسلامی، بهرهبرداری جنسی از کودکان توسط بزرگسالان را در چارچوب ازدواج به رسمیت میشناسد.(رایوفردا*)
«کودک آزاری» در مهدکودکها و مدارس اجتنابناپذیر است/ کودکان را در خانه بیشتر آزار میدهند
اعتمادآنلاین| سیدحسن موسوی چلک مدیرکل دفتر مدیریت عملکرد سازمان بهزیستی کشور، در خصوص کودکآزاری در مهد کودکها اظهار داشت: در مقوله کودکآزاری محدودیت مکانی و زمانی وجود ندارد، چنانچه اگر تحلیلی بر اخبار داشته باشیم در خانه، محیطهای اجتماعی و… همواره شاهد کودکآزاری هستیم.
وی افزود: وجود پدیده کودکآزاری در همه مکانها این پیام را میرساند که هر چقدر نظارت تقویت شود و آموزش داده شود، باز هم شاهد کودک آزاری هستیم. در داخل منزل نزدیکترین افراد به فرزندان به آنها آسیب میرسانند و آزارگر هستند. در محیطهای اجتماعی مثل مهد کودک و مدرسه هم هرچقدر تلاش کنیم و خوب کار کنیم، باز هم شاهد آسیبها هستیم و این موضوع اجتنابناپذیر است.
او در خصوص روند نظارت بر جذب نیروها در مهد کودکها و مراکز آموزشی گفت: طبیعتا هر سازمانی برای نظارت بر فعالیتهای خود سازوکارهایی دارد، در مهدکودک هم به همین شکل است و تمامی افرادی که به هر طریقی با کودکان در مهدکودکها در تماس هستند به اشکال مختلف گزینش میشوند و در صورت تخلف هم مطابق ضوابط آنها برخورد میشود. علاوه براین مجوزها به راحتی صادر نمیشوند و به طور ماهیانه مراکز کنترل میشوند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی خاطرنشان کرد: آزار کودکان یکی از مواردی است که بعد از تاییدشدن آن منجر به تعطیلی، اخطار و احضار عوامل نظارتی مرکز مربوطه میشود، اما در خصوص مهدکودکها موضوع به شکل پیشگیری بعد از بحران نیست و قبل از پیشامد مشکلات یا عواملی مثل کودکآزاری تمامی افراد گزینش میشوند و به شکلی نیست که به راحتی مجوز فعالیت صادر شود، ضمن اینکه کادر باید دورههای خاصی هم بگذرانند.
او افزود: واقعیت این است بیشترین مکانی که کودکآزاری در آن شکل میگیرد، خانهها هستند و مدرسه و مهد کودک سهم کمتری از این چرخه دارند و در حقیقت شیوع پدیده کودکآزاری در محیطهای اجتماعی مثل مهدکودک و مدرسه به مراتب بسیار کمتر از چیزی است که در خانهها اتفاق میافتد و به عبارتی مدارس و مهدکودکها مصداق رفتار کودکآزاری به آن شدتی که در خانهها وجود دارد، نمیشوند.
وی با تاکید بر اینکه کودکآزاری در هر محیطی شکل بگیرد، حساسیت خاصی روی آن وجود دارد، گفت: متاسفانه محیطهای بسته مانند مهدکودک و مراکز شبانگاهی هم از جمله محیطهایی هستند که کودکآزاری در آنها وجود دارد به همین دلیل آموزشهایی برای اولیا و مربیان برای پیشگیری از اتفاقهایی مثل کودکآزاری ارائه میشود.
موسوی چلک یادآور شد: با این حال هر چقدر روی پیشگیری کار شود، باز هم شاهد وقوع برخی پدیدهها خواهیم بود و این موضوع اجتنابناپذیر است، چرا که ما با انسانی سروکار داریم که رفتارهای غیرقابل پیشبینی دارد، اگرچه آموزش مهمترین محور کاهش و کنترل روند آسیبهای اجتماعی از جمله کودکآزاری است و هیچکس نمیتواند آن را کتمان کند.
او با بیان اینکه با تصویب لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی شاهد روند کاهشی کودکآزاری خواهیم بود، گفت: این لایحه گام بزرگی در راستای کاهش کودکآزاری در کشور است. در واقع اگر این لایحه تصویب و ابلاغ شود؛ شرایط بهتری برای حمایت از کودکان فراهم میشود که به نظر من در آن صورت یکی از پیشروترین کشورها در حوزه حمایت از کودکان و نوجوانان خواهیم شد.
موسوی چلک در پایان گفت: اخیرا قوه قضائیه، آموزش و پرورش و معاونتهای اجتماعی دستگاهها در حال انجام اقدامات خوبی برای رسیدگی به این شرایط هستند، اما بخش زیادی از عواملی که منجر به کودکآزاری میشوند، روانی هستند و در خصوص آنها کار زیادی نمیتوان انجام داد، چرا که زنجیرهای متشکل از عوامل مختلفی مثل مصرف مواد مخدر است.