پایگاه خبری / تحلیلی نگام – با این که در خانوادهای دانشمند و ادیب تربیت شده بود و نخستین زن ایرانی دریافت کننده دکترای ادبیات فارسی به شمار می رفت اما ترجیح داد در کنار کارهای ادبی و مبارزه با بیسوادی، وارد سیاست شود. «شمسالملوک مصاحب» به عنوان یکی از نخستین سناتورهای انتصابی، وارد مجلس سنا شد.
او فرزند سوم دکتر«محمدعلی مصاحب»، ادیب و سیاستمدار سرشناس بود که در سال 1292 در تهران متولد شد. خانواده مصاحب از خانوادههای مشهور علم و ادب در نایین بودند که از دوره «صفویه» به شهرت رسیده بودند. جد بزرگ آن ها، «ملامصاحب»، از شاعران دربار «شاهعباس» و پدربزرگش، «میرزا غلامعلی»، هم طبیب و هم شاعر بود. مادرش هم شاعری میکرد.
او چهار خواهر و برادر داشت که یک خواهرش به نام «اشرفالملوک»، پزشک بود و برادرش، «غلامحسین مصاحب»، صاحب «دایرهالمعارف مصاحب» و بنیانگذار ریاضیات نوین. شمس الملوک تحصیلات اولیه را در مدرسه «ناموس» به پایان برد و به دانشسرای عالی رفت. پایان دوره مقدماتی دانشسرای عالی او همزمان با افتتاح دانشکده «معقول و منقول» دانشگاه تهران بود. او برای تحصیلات تکمیلی در رشته ادبیات فارسی، وارد دانشگاه شد و در روزهای پر از هیاهوی سال 1320، تحصیلاتش را در مقطع دکترا کامل کرد. شمس الملوک ساعت چهار و نیم بعدازظهر بیست و ششم دی ماه 1323 در تالار «دانشسرای عالی» با حضور چهرههای ادبی سرشناس، از رساله دکترای خود با موضوع «تحقیق در افسانهسرایان ایرانی بعد از حمله عرب تا هجوم مغول» دفاع کرد و با نمره بسیار خوب قبول شد. او نخستین زن ایرانی بود که توانست از رساله دکترای ادبیات فارسی خود دفاع کند.
مصاحب بعد از پایان تحصیلات، برای تکمیل تحصیلات در رشته تعلیم و تربیت به کانادا و امریکا رفت و مطالعات خود را در دانشگاه «لاوال» کانادا، ایندیانا و فلوریدا آمريكا به پایان برد. او با دو مدرک دکترا به ایران برگشت تا به عنوان استاد دانشگاه شروع به کار کند.
مصاحب خدمات ادارى خود را از فرهنگ آغاز كرد و چندى دبیر بود. بعد هم ریاست چند دبیرستان مهم تهران مانند دبیرستان هاى «پروین»، «شاهدخت» و «نوربخش» به او سپرده شد.
از دیگر مشاغل وی در بخش فرهنگ كشور، ریاست اداره تعلیمات متوسطه و تربیت معلم و فرهنگ روستایى بود. شمس الملوک سرپرستی ماهنامه «زندگی روستایی» و ریاست دبیرستان های دخترانه پروین، شاهدخت و نوربخش را نیز برعهده داشت و مشاور وزیر آموزش و پرورش در امر مبارزه با بیسوادی، معاون وزیر آموزش و پرورش و رییس قسمت فرهنگی «بنیاد پهلوی» هم بود.
مصاحب به همراه «عباس یمینی شریف»، از نویسندگان کتاب درسی «دارا» و «آذر» در سال ۱۳۳۹ بود. او پنج هزار بیت شعر سروده است ولی دیوانش هیچ وقت به چاپ نرسید. البته قطعههایی از او در تذکرهها آمده است؛ از جمله: «هدیه مادر»، «چنگ گسسته» و «یار مهربان».
شمسالملوک مصاحب در کار ترجمه هم بود و ترجمه «غرور و تعصب»، نوشته «جین آستن» از مهم ترین کارهای او به شمار می رود.
او از زنان پیشرو در گرفتن حق رای زنان محسوب می شود. مصاحب که از همان جوانی از اعضای «کانون بانوان» بود، از نیمه دهه 30 در روزنامهها و نشریه های دوره ای برای کسب حق رای زنان مطالب زیادی را منتشر و در این باره سخنرانی کرد.
او در مقالهای درباره وضع اجتماعی زنان، ضمن دفاع از «کشف حجاب»، نوشت بیش تر مشکلات زنان ایران در عدم شناخت مردان از زنان است:«هنوز مردان ما اشکالات خود را، معضلات زندگی و اداری، مطالب مربوط به هنر و شغل و حرفه خود را با دوستان مرد خود در میان مینهند و خانواده یا زن را میگذارند که با دوستان خود صحبتهایهای زنانگی بکنند. همسر یک وکیل و یک وزیر و یک مهندس و یک استاد دانشگاه و یک طبیب و مانند اینان به همان اندازه در کار شوهرش وارد است و اطلاع دارد و گاهبهگاه با وی همدردی و همفکری میکند که مثلا زبان چینی میداند.»
شمس الملوک معتقد بود که زنان با دشواریهای زیادی رو به رو هستند و برای کسب تساوی، راه زیادی در پیش دارند؛ راهی که برای رسیدن به آن سختیهای زیادی را باید تحمل کنند و این راه از همدلی مردان میگذرد.